Στο λίκνο του πολιτισμού το σκιάχτρο της Ευρώπης[1]

 

 

[ ] Το έγκλημα έγινε τη νύχτα

 με ξένο χέρι και μαχαίρι –

έγινε

είστε αυτόπτες μάρτυρες,

σύντροφοι της Ανατολής

και τζέντλεμεν της Δύσης!

 

Το σώμα ακόμα αιμορραγεί

μπροστά στα ωραία μάτια σας

αιμορραγεί

στις παραλίες της Μεσόγειου

 και στων ανθρώπων τις καρδιές. [ ]

 

Η Ελλάδα

γυρίζει αποκεφαλισμένη

πανάρχαιο φάντασμα ιερό

στις πολιτείες του κόσμου

χτυπάει τις πόρτες σας –

ανοίχτε!

 

Η Ελλάδα κινητοποιεί

τους δρόμους της Ευρώπης

με νιόκοπες παντιέρες ουρανού

με αντάρτικα εμβατήρια

και σάλπιγγες ανέμων!

 

Δώστε μου την τιμή,

παρακαλώ,

να καταγγείλω το έγκλημα

στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα [ ]                                     

 

Η Ελλάδα μένει ένα κορμί

κυκλώπειο και θεόχτιστο

μες στους γκρεμούς της Πίνδου

με μια καρδιά που όλο φορτίζεται

σαν βόμπα πολυπύρηνη –

                                           

μπροστά στα ωραία μάτια σας,

σύντροφοι της Ανατολής

και τζέντλεμεν της Δύσης!

(«Ένας λαός αποκεφαλισμένος»)

 

Το επίκαιρο, το καίριο και το διαχρονικό είναι η δύναμη της ποίησης. Ο Τουριστικός Οδηγός που κυκλοφόρησε στα σουηδικά στις αρχές του 1970, έκτη ποιητική συλλογή του Κωστή Παπακόγκου στην Ελλάδα από το 2008 (και έβδομο βιβλίο αν συνυπολογίσουμε και την έκδοση ποιημάτων του πατέρα του Νίκου Παπακόγκου Απλά της Πίνδου λόγια που επιμελήθηκε), είναι σαν να γράφτηκε σήμερα για την Ελλάδα της κρίσης με την 8ετή οικονομική και εθνική ασφυξία που επέβαλαν μέσω των Μνημονίων οι ισχυροί της Ευρώπης και του ΔΝΤ της Αμερικής. Σαν να γράφτηκε σήμερα σπονδή στις στρατιές των προσφύγων που προσπαθούν να περάσουν με μια σχεδία και χάνονται στα νερά της Μεσογείου. Γράφει στο ποίημα «Ραπόρτο» ο Κωστής Παπακόγκος:

 

Βλέπω της νύχτας το κοράκι μ’ αίματα

και φλόγες στη ματιά του

μέσα στο χρόνο που φουσκώνει σαν μπαλόνι

από χωνιά αντίπαλων ανέμων –

μέσα στο χρόνο που φουσκώνει και θα σκάσει

τα ουράνια κομματιάζοντας

σημαίες κατακόκκινες.

                                                                                 

Βλέπω της νύχτας το κοράκι ακοίμητο

χειροβομπίδες να κλωσσάει

μες στης Μεσόγειου τη φωλιά.  

Ο Τουριστικός οδηγός είναι μέρος της Πολικής νύχτας και πρωτοκυκλοφόρησε στη Λούντ της Σουηδίας από τα Τετράδια του Ρήγα, που δημιουργήθηκαν από τον καθηγητή Αντώνη Μυστακίδη (1908-89) με στόχο την αντίσταση στη δικτατορία του 1967. Ο Μυστακίδης –γνωστότερος με το ψευδώνυμο “Μεσεβρινός”– δίδασκε νεοελληνικά στα πανεπιστήμια Λουντ και Κοπεγχάγης. Έγραφε σχετικά την Άνοιξη του 1970 για τη έκδοση ο Αντώνης Μυστακίδης: “Ο Τουριστικός οδηγός είναι γνήσιος καρπός της πνευματικής Αντίστασης του Εξωτερικού και τον δεχόμαστε με ικανοποίηση. Αλλά ταυτόχρονα εκδίδεται και ως χαιρετισμός στους αναγνώστες των Τετραδίων του Ρήγα τη στιγμή που συμπληρώνουν δυο χρόνια ζωής και πάλης.”

Τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής δημοσιεύονταν σε σουηδικές εφημερίδες και περιοδικά ή στον Τύπο των άλλων σκανδιναβικών χωρών. Οι Έλληνες του εξωτερικού πάσχιζαν να κρατήσουν ζωντανό το αντιδικτατορικό κίνημα στην Ευρώπη και η ποίηση του Παπακόγκου ήταν ένας ακόμη δρόμος αντίστασης. “Το μήνυμα προείχε της Τέχνης”, σημειώνει σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, στο εισαγωγικό του κείμενο στην ελληνική έκδοση ο Κωστής Παπακόγκος:

 

Μονάχα η νοσταλγία αγγίζει

της άρπας τις λιγνές χορδές

σαν ψιχαλίζει η πίκρα.

 

Από την έκδοση παραλήφθηκαν μερικά ποιήματα, μικρότερης σημασίας, ή άλλα που εντωμεταξύ είχαν περιληφθεί σε προηγούμενα βιβλία.  Σήμερα δημοσιεύεται η τελική-δεύτερη γραφή των ποιημάτων που προέκυψε αμέσως μετά την πρώτη έκδοση του 1970. Ο τίτλος της συλλογής είν’ εμπνευσμένος απ’ τους τότε αγώνες των δημοκρατικών κινημάτων του Εξωτερικού ενάντια στα φασιστικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα ανά τον κόσμο. Οι κινητοποιήσεις για το τουριστικό μποϊκοτάζ της Ελλάδας λόγω του δικτατορικού καθεστώτος ήταν ένα απ’ τα πιο δραστικά όπλα. Έτσι εξηγείται και ο τίτλος της έκδοσης αλλά και το αγωνιστικό φρόνημα των ποιημάτων:

 

Η νύχτα μες στη φυλακή

στα στήθια χύθηκε μολύβι.

Στην τσιμεντένια οροφή

ψαρεύει η λαβυρίνθια αράχνη

μα τ’ όνειρο

δεν πιάνεται στο δίχτυ.

 

Έξω απ’ τη σιδερόπορτα

έν’ άγαλμα βαδίζει.

Κάτω απ’ τις μπότες του ραγίζουν

οι ώρες και η ατμόσφαιρα

θρύβεται σαν ξερή φυλλωσιά.

 

Τ’ άγαλμα αρθρώνει διαταγές

σε ακατανόητη γλώσσα.

 

Και στο ποίημα «Είκοσι χρόνια κάτω απ’ τη βροχή» σημειώνει στο χαρακτηριστικό απόσπασμα ο Κωστής Παπακόγκος:

 

[ ] Το αίμα όμως όλο και θα πλαταίνει

τον ποταμό της Λευτεριάς ώσπου

καλπάζοντας θα κατεβεί στη Θεσσαλία

τα στάρια και τα καλαμπόκια να ποτίσει.

 

Νιώθω το μέλλον γνώριμο να ζυγώνει –

τον άνεμο που θα ξεφωλιάσει

απ’ τα στρατηγικά καπέλα

μουχλιασμένα κρανία κι αράχνες.

 

[1] Βλ. το ποίημα «Οι Μοίρες»: Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπο/ ξορκίστε την αιδώ:// Στο λίκνο του πολιτισμού/ το σκιάχτρο της Ευρώπης!

 

“Μ”