Πώς έβγαιναν τόσο χοντρά τα δάκρυα απ’ τις τρυπούλες των ματιών του
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
Όσο κρατιέται ο άνθρωπος ορθός
δρα σαν οξεία_
κάπου-κάπου όμως λυγάει
και γίνεται ψιλή ή δασεία –
Ώς τη στιγμή που ο θάνατος
φαρδιά-πλατιά θα τον ξαπλώσει
μαζί παύλα και τελεία.
ΔEΛTIO TYΠOY
ΠΩΣ ΕΒΓΑΙΝΑΝ ΤΟΣΟ ΧΟΝΤΡΑ ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ
ΑΠ’ ΤΙΣ ΤΡΥΠΟΥΛΕΣ ΤΩΝ ΜΑΤΙΩΝ ΤΟΥ
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
Όσο κρατιέται ο άνθρωπος ορθός/ δρα σαν οξεία·/ κάπου-κάπου όμως λυγάει/ και γίνεται ψιλή ή δασεία – // Ώς τη στιγμή που ο θάνατος/ φαρδιά-πλατιά θα τον ξαπλώσει/ μαζί παύλα και τελεία.
Τα “Όνειρα” είναι η τέταρτη ποιητική συλογή μιας λυρικής τετραλογίας που γράφτηκε στα σουηδικά, κάτω από δύσκολες πολιτικές συνθήκες για τον τόπο μας, πριν από περίπου 50 χρόνια. Οι δύο πρώτες ποιητικές συλλογές είναι ο “Τουριστικός οδηγός” και οι “Μύθοι” που εκδόθηκαν στην Ελλάδα το 2018 και το 2019 αντίστοιχα, ενώ από την τρίτη που είχε τον τίτλο “Όστρακα” πολλά ποιήματα συμπεριλήφθηκαν στη συλλογή “Νυχτερίδες” που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2015.
Τα “Όνειρα” πρωτοκυκλοφόρησαν στη Σουδία το 1979 και το 1986 εκδόθηκαν στην ελληνική γλώσσα αλλά κυκλοφόρησαν μόνον εκτός Ελλάδας. Η σημερινή έκδοση, χωρισμένη σε πέντε ενότητες, είναι η πρώτη που εκδίδεται στην Ελλάδα μετά από 42 χρόνια και περιλαμβάνει έξι ποιήματα που δεν είχαν ενταχθεί στην αρχική συλλογή, καθώς κι άλλα τρία που γράφτηκαν αργότερα.
Τα αναλλοίωτα της γραφής του Κωστή Παπακόγκου, ιδέες και βιώματα, μεταπλάθονται σε ποίηση με έκδηλα τα στοιχεία του λυρικού συμβολικού λόγου· η ελληνική παράδοση, οι οδυνηρές μνήμες του Εμφύλιου, η συνύπαρξη σύγχρονων στοιχείων με χαρακτηριστικά περασμένων εποχών, τα υπαρξιακά και ουμανιστικά αισθήματα διατρέχουν το σώμα του βιβλίου.
Συχνές με έναν σαφώς υπερρεαλιστικό λόγο και οι αναφορές του, με έναν γλυκόπικρο σαρκασμό, στα νέα ήθη πραγμάτων. Όπως η διαχρονική στάση της Ευρώπης έναντι της Ελλάδας στο ποίημα “Ευρώπη”, ή ο χωροφύλακας του κόσμου, το χάρτινο τιγράκι μας που Έχει δυο πώματα κόκα-κόλας για μάτια / κι έχει ένα παρδαλό μαστίγιο / που το ανεμίζει στην ουρά του.
Στην “Αρχαία νύχτα”, το συχνά παράδοξο ξάφνιασμα των ποιημάτων τούτης της συλλογής, παίρνει την ακόλουθη τροπή: “Έβαλε τα παπούτσια στο τραπέζι / κένωσε στο ’να φασολάδα κρασί στ’ άλλο / έφαγε ήπιε έφυγε / φορώντας στα πόδια του δυο πιάτα. // Και πίσω του ο τρελός με το κόκκινο γένι / να φωνάζει: Δεν καίγομαι / στάχτη δε γίνομαι, Ερμή, θα σε κατακάψω! / Και παραπίσω του η σελήνη που ντύθηκε / το ριγωτό νυχτικό της και ξάπλωσε / τίγρισσα πλάι στα κάγκελα του φράχτη… [ ] Κι ο Ερμής; και η ποίηση; κι ο θάνατος; / Όλα μέσα στη μερσεντές καθώς την οδηγάει / έν’ άγαλμα στα τζινς ντυμένο!”
Αλλά και αισθαντικός στους στίχους του ο ποιητής για τ’ ανοιξιάτικα βράδια: “όταν βραχοκοκοριάζουν τ’ αγόρια/ και οι κοπελιές αναστενάζουν” κι “αδιάβαστο απλώνει το γαλάζιο/ με το τσιμπημένο του αραποσίτι, το αφάγωτο / απ’ τα ζαλισμένα κλωσόπουλα του κόσμου.”
Ο δήμιος, οι προπόσεις του πρωθυπουργού, η τραπεζαρία της Αυτού Μεγαλειότητας, η Κατοχή, το αίμα που “κυλάει σαν κρασί στα λαρύγγια” (το πολύ αίμα που ακόμα βαραίνει στη μνήμη των ζωντανών), τα κιβούρια, οι λιμουζίνες κι οι βροντερές μοτοσυκλέτες, ο σαστισμένος σκαντζόχοιρος στην άκρη του εθνικού δρόμου, οι πεθαμένοι που δεν βολεύονταν πια στα μνήματα, στοιχειώνουν την πολυδιάστατη ποίησή του.
Αλλά ο Κωστής Παπακόγκος δεν ξεχνά και τα πρόσωπα με τα οποία συνομιλεί και για χάρη τους γράφει: Ο ξεχωριστός Πωλ Νορ, ο ζωγράφος Γεράσιμος Στέρης, η Σουηδή λογοτέχνιδα Σαν Άξελσον με τον αντιχουντικό της αγώνα στη Λέρο…
Πίσω από την πλούσια θεματική, ορατός είναι ο ίσκιος της εποχής που γράφτηκαν τούτα τα ποιήματα, όταν “το σκιάχτρο της Ευρώπης” ταλάνιζε για μια εφταετία την Ελλάδα. Μερικά απ’ αυτά δημοσιεύονταν, πριν ακόμα γίνουν βιβλίο, σε σουηδικές εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και στον αντιστασιακό Τύπο της ελληνικής Διασποράς ανά τον κόσμο.
Στο Επίμετρο του βιβλίου παρατίθενται διαφωτιστικά αποσπάσματα από δημοσιεύματα στη Σουηδία, με αφορμή την πρώτη έκδοση της συλλογής στη χώρα.
Το γνήσιο ποίημα δεν τελειώνει ποτέ του “είναι το λαβωμένο πουλί/ που πηδάει από κλώνο σε κλώνο / στην ψυχή σου, αναγνώστη,// και στάζει το αίμα του μελάνι/ μπροστά στην πένα σου καθώς/ συνεχίζεις εσύ να το γράφεις”, όπως σημειώνει στο τελευταίο ποίημα της συλλογής ο Παπακόγκος, αποδεικνύοντας έτσι την αφοσίωση κι επίγνωσή του απέναντι στην ποιητική Τέχνη. Ίσως, από την άλλη, αυτό να αποτελεί και υπόσχεση συνέχειας έναντι του αναγνώστη.
“Μ”
O Κωστής Παπακόγκος γεννήθηκε το 1936 στο Παχτούρι της κεντρικής Πίνδου, κι απ’ τα μέσα της δεκαετίας του ’60 μένει μόνιμα στη Στοκχόλμη. Eξέδωσε ώς τώρα 30 βιβλία, ποιητικά και πεζογραφικά, σε διάφορες γλώσσες.
Κατά τη διάρκεια της εφτάχρονης τυραννίας, έλαβε ενεργό μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα και δημοσίευσε πλήθος διαφωτιστικά άρθρα και δοκίμια για την Ελλάδα στο σκανδιναβικό Τύπο, κυρίως στις μεγάλες εφημερίδες Ντάγκενς Νυχέτερ και Άφτονμπλάντετ.
Υπήρξε μέλος της ομάδας εκδόσεων “Τα τετράδια του Ρήγα”, που το 1967 ίδρυσε ο καθηγητής και συγγραφέας Αντώνης Μυστακίδης-Μεσεβρινός. Τα βιβλία που εκδίδονταν, αποσκοπούσαν στην αντίσταση του πνευματικού σκοταδισμού της χούντας, όπως και στην υπεύθυνη διαφώτιση του ελληνισμού της Διασποράς πάνω στα μεγάλα εθνικά ζητήματα.
Το 1975 εκδόθηκε στα σουηδικά το βιβλίο του “Kαπετάν Άρης”, η πρώτη βιογραφία του θρυλικού πολέμαρχου στην Ευρώπη. Ακολούθησαν τα “Γράμματα για τον Άρη” και “Ο μαχητής και τ’ αστέρι”. Η τριλογία αυτή με τις κριτικές που γράφτηκαν και τις δημόσιες συζητήσεις που προκάλεσε, έκανε μια για πάντα γνωστή την ανύπαρχτη ώς τότε ελληνική Εθνική Αντίσταση στη Σκανδιναβία.
* ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΚΟΓΚΟΣ ΟΝΕΙΡΑ, Ποίηση, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα, Ιούνιος 2020, σελ. 96