άΣΠΡΟ ΜαύΡΟ

H συγγραφική σταδιοδρομία μου άρχισε με ένα ερώτημα.
H σταδιοδρομία μου τελειώνει με ένα ερώτημα, το ίδιο της αρχής: Aν υπάρχει πράγματι στον κόσμο μια θέση για τους αποδεκατισμένους, τους φτωχούς, τους περιθωριακούς επίσης ―φτωχούς διαβόλους όμοια μ’ εμένα― και αδύνατους να συμμαχήσουν πάντα;
Έτσι λοιπόν ό,τι θ’ ακολουθήσει είναι αυτή η αναζήτηση στα γραφτά μου τρόπων ή και απείκασμα της αγωνίας μου σε αναζήτηση της συμπάθειας του ανθρώπου για τον άνθρωπο. Δεν απορρίπτω την αφθονία αλλά την σπατάλη και την εκμετάλλευση σχεδόν όλων από όλους της Eυρώπης, που γνωρίζω καλά, του 20ού αιώνα ―ελάχιστες εξαιρέσεις.
O καθένας τώρα καταλαβαίνει ίσως για ποιες ηλιθιότητες πρόκειται, όταν μιλούν για «υψηλό συγγραφικό λειτούργημα ή διακόνημα» και βέβαια για πολλές άλλες κάτω από πολλούς τίτλους υποκρισίες.
Eπιθυμώ πάντα τα χαρτιά μου να καούν, όπως επιθυμώ για το σώμα μου· ένα κομμάτι του σώματός μου αυτά· και τέλος…

…Έγραφε σ’ ένα γράμμα του από τη Ζυρίχη το 1989 ο αυτοεξόριστος στη διάρκεια της χούντας Ιάσων Δεπούντης (1919 Κέρκυρα-2008 Ζυρίχη). Στο αρχείο του που βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη υπάρχει ειδικός φάκελος που κατά την ιδιόγραφη σήμανσή του περιέχει «ηλιθιότητες/ αθλιότητες» που ’χουν γραφτεί για κείνον. Όπως μάλιστα σημειώνει στο Επίμετρο του πρώτου από τον Μανδραγόρα βιβλίου του «H ορατή (οριακή) υπέρβαση»,Μαθηματικοί προσανατολισμοί στην ποίηση μέχρι το 1996 είχε δημοσιευθεί «μία και μόνη αθηναϊκή κριτική στο περιοδικό Διαβάζω, τχ. 117, 24.4. 1985»! Έκτοτε και μέχρι το θάνατό του κυκλοφόρησαν άλλα επτά βιβλία με τα οποία, είμαι σχεδόν βέβαιος, ελάχιστοι ασχολήθηκαν ουσιαστικά, δίχως ωστόσο να διστάζουν πολλοί περισσότεροι είτε να διατυπώνουν κρίσεις για το έργο του ή το συνηθέστερο να το αντιπαρέρχονται.

Για τον Δεπούντη πρωτοάκουσα στην Μπαλάντα για τους ποιητές που πέθαναν νέοι: «Ιάσονα θρηνείς Δεπούντην –μόνος;», αναρωτιόταν ο φίλος του Μιχάλης Κατσαρός. Στη συνέχεια τον έμαθα από τις δημοσιεύσεις ποιημάτων του και τη φρίκη του για τον βομβαρδισμό της άμαχης πολιτείας του Κέρκυρας στις ανταποκρίσεις του στην Επιθεώρηση Τέχνης (βλ. το περίφημο «Χ. A. Donnet»). Τη χρονιά της γνωριμίας/απαρχής της στενής μας συνεργασίας με τον Δεπούντη (1994) έφευγε βιαστικά απ’ τη ζωή, η ψυχή της Επιθεώρησης Τέχνης, ο Κώστας Κουλουφάκος. Τότε ακριβώς, πριν 20 χρόνια, δεθήκαμε άπαξ δια παντός και με τους υπόλοιπους του περιοδικού, που ξεκίνησε πριν 60 ακριβώς χρόνια κι έμελλε ν’ αποδείξει πως πολύ περισσότερο η τέχνη για την Αριστερά ή θα είναι ελεύθερη, πολυπρισματική, πολύμορφη ή άλλως δεν θα υπάρξει.

Ξεχωριστός ανάμεσά στους συντελεστές της Ε.Τ. ο Δημήτρης Ραυτόπουλος (Πειραιάς 1924-)· εστέτ, οργανικός διανοούμενος, τζόρας στην υπεράσπιση των απόψεών του με κάθε κόστος (λίγο έλειψε ν’ απολυθεί απ’ την ΑΥΓΗ επί διευθύνσεως Β. Εφραιμίδη). Το χιούμορ, η ζωντάνια και ακρίβεια των κριτικών του κειμένων (μακριά από σχολαστικισμούς κι επιδειξιομανίες), η παρρησία, η ζοχάδα που εκπέμπει, με έκαναν όχι απλώς να τον ξεχωρίσω αλλά και να δεθώ μαζί του σαν να ’ναι ο πατέρας μου· παρότι για τον Ραυτόπουλο, όσο και για τον φυσικό μου πατέρα ίσχυε συχνά το υπό του Κώστα Κοντοδήμου ρηθέν «ο γιος που δε θα θέλατε να ’χατε», (ο δικός μου, γιατί με θεωρούσε πολύ αριστερό, παρότι ΚΚΕ εσωτ. τότε, κι ο Δημήτρης όψιμο σταλινικό(!), κόβοντάς μου μάλιστα, τελευταία, και τη συνεργασία με τον Μανδραγόρα). Σο τεύχος 30, Σεπτ. 2003, σελ. 26-109 οργανώσαμε για το έργο του ένα από τα καλύτερα αφιερώματά μας με τίτλο «Έργα και Ιδέες από την Ε.Τ. μέχρι σήμερα». Είχαμε μάλιστα αποδελτιώσει με την Τζέλα και τον Χρήστο ατέλειωτα μεσημέρια στα ΑΣΚΙ όλες τις ΑΥΓΕΣ από ιδρύσεώς της το 1952. Μοναδικό, πέραν των άλλων, το κείμενό του Ραυτόπουλου «Δεν ήμουν ο πάπας της Αριστερής κριτικής» (σελ. 27). Το τεύχος αποσιωπήθηκε προκλητικά από την καθεστηκυία Αριστερά που φαίνεται πως τον έκρινε εξοβελιστέο και για τις απόψεις του σχετικά με το μυθιστόρημα του Βαλτινού Ορθοκωστά που είχε κυκλοφορήσει τότε, με αποτέλεσμα να μην το γνωρίσουν οι νεότεροι^.αλλά και πολλοί από τους μεγαλύτερους τον αγνοούσαν αφού οσάκις ανέφερα τ’ όνομά του, πολλοί περί τον τότε ΣΥΝ νόμιζαν ότι αναφέρομαι στον πεζογράφο Βαγγέλη Ραπτόπουλο! (Εξίσου αποσιωπήθηκε από τις εφημερίδες της Αριστεράς κι ένα άλλο αφιέρωμά μας τχ. 40 στους Κ. Πορφυρη, Δ. Ραυτόπουλο και Μ. Φορτούνη, πάλι απ’ την Ε.Τ.)

Με αφορμή μάλιστα το βιβλίο του «Εμφύλιος και λογοτεχνία» (2012) κάποιος από την εφημ. «Αυγή» εγκάλεσε όχι μόνο τον Ραυτόπουλο (προσοχή στα ψηφία) αλλά συλλήβδην την Επιθεώρηση Τέχνης γιατί υπολειπόταν έναντι των Σημειώσεων(!) παρότι τα δύο περιοδικά όχι μόνο είναι ανόμοια αλλά τα χωρίζουν και μερικές δεκαετίες, εξ ου και δεν είναι συγκρίσιμα. Κατά την ίδια λογική θα μπορούσαν να εγκαλέσουν η Ε.Τ. και για απουσία θέσης της έναντι του Μπρους Σπρίνγκστιν, της Μαντόνα, ή γιατί αγνόησε το έργο του φαν της Ελιάς –ούτε ο Μποκόρος τέτοια εξάρτηση με την ελιά– Θανάση Χειμωνά. Ή γιατί ο Μίμης Ραυτόπουλος ως κριτικός πεζογραφίας στην Ε.Τ. δεν βρήκε έναν καλό λόγο για τον Αύγουστο Κορτώ· όστις παρεμπιπτόντως έχει άποψη και για την Ποίηση της ήττας. (Άλλωστε όπως λέει κι ο Αναγνωστάκης «τώρα ο καθένας μπορεί να μιλά και να γράφει»).

Κι όμως, στις σελίδες που ακολουθούν για τον Αριστομένη Προβελλέγγιοθα διαβάσετε πως, εκτός των άλλων, οι συζητήσεις Περί Αφηρημένης τέχνης εν έτει 1958(!) κράτησαν σχεδόν ολόκληρο χρόνο, με τους Αριστερούς να την υπερασπίζονται σθεναρά και τους αστούς, σαν τον Σπύρο Βασιλείου, να την κατακεραυνώνουν!

Ο Βαγγέλης Δημητρέας που έργα του κοσμούν το τεύχος, μας έλεγε, από την άλλη, πως ήταν επιφορτισμένος, ακόμα και στα μέσα της δεκαετίας του ’60 να πηγαίνει στα κρυφά την Ε.Τ. στους συνδρομητές της Καλαμάτας εξαιτίας του φόβου φακελώματος! Απλά για να ’χουμε ένα μέτρο στις κρίσεις μας και μια αναλογία για τη διαχρονικότητα των πεπραγμένων της συντηρητικής παράταξης ακόμα και σε βάρος ενός λογοτεχνικού περιοδικού. Μάλιστα ο Δημητρέας –με εξώφυλλο του οποίου επρόκειτο να κυκλοφορήσει το 147ο τεύχος της Ε.Τ.– μαζί με τους Γιάννη Βαλαβανίδη και Λευτέρη Γιαννουλόπουλο την επομένη της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 πήγαν στα γραφεία της οδού Σταδίου να καταστρέψουν λίστες συνοδοιπόρων συνδρομητών, καθ’ υπόδειξη του Γ. Πετρή.

Επιμύθιο: ο Δημήτρης Ραυτόπουλος τιμήθηκε μόλις με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο για το σύνολο του έργου του. Μάλλον δεν θα απασχολήσει την Αριστερά, δεν θα γίνει έγχρωμο εξώφυλλο στην Αυγή και ολοσέλιδη συνέντευξη, όπως ο παρολίγο συνωνόματός του. Άλλωστε ο Ραυτόπουλος δεν υπέρξε ποτέ φίρμα της Αριστεράς κατά τα πρότυπα των Ψαριανού, Τατσόπουλου και λοιπών «καταφερτζίκους βουλγκάρις», για να θυμηθούμε τον Κοριό του Μαγιακόφσκι σε μετάφραση του άλλου αποδιοπομπαίου Άρη Αλεξάνδρου.

Κώστας Κρεμμύδας

«Μ»