Ακριβώς 8 χρόνια μετά τη Σύγχρονη ζωή του Παναγιώτη Δήμου στον ίδιο χώρο, στο Intro Athens Bar της Κώστα Βάρναλη και με μια εμπλουτισμένη σύνθεση καλούμαστε να αποδείξουμε πως η ποίηση υπερβαίνει τον χρόνο κι επιβάλλεται με τον λόγο και κυρίως το συναίσθημα. Ακολούθησε το 2019 ο Συμπλέκτης, μία ακόμη ποιητική συλλογή του Παναγιώτη Δήμου, κι ερχόμαστε σήμερα με τις Ενδιάμεσες στιγμές να καλωσορίσουμε την νέα ποιητική προσπάθειά του. Πέραν του ποιητικού χρόνου που τον αναγνωρίζω ως ενιαίο, και στην περίπτωση του Δήμου, γεγονός που αποδεικνύει την ωριμότητα της γραφής του, θα τολμούσα να πω το ίδιο για τη συνέχεια της ιστορίας: για την καταγραφή δηλαδή των γεγονότων που από πράξεις στο παρόν μεταβάλλονται σε ταξινομημένο corpus απαραίτητο στον σχεδιασμό του μέλλοντος. Για να δεχτούμε αυτή την ενιαία θεώρηση ζωής και να συμφωνήσουμε με τον στίχο του Π.Δ. πως «Δεν υπάρχει ο χάρτης της ιστορίας» καθώς η πορεία του ανθρώπου συχνά εξελίσσεται στα δύσκολα αλλά και τα βατά με τον ίδιο αέναο κύκλο πέρα από τόπο και χρόνο: από τα παιδιά [που] ζητιανεύουν/ δίπλα σε πλαστικά λουλούδια [ ] δίχως ιώδιο/ δίχως βήματα στον παράδεισο/ δίχως άναρθρη πλεύση/ ασάλευτα/ ανέγγιχτα από αστέρια/ γερμένα στην πλευρά/ που δεν υπάρχει όραση/ δεν υπάρχει θαύμα… μέχρι το επόμενο ποίημα στη σελ. 8:
Ποδοβολητό
έξω από τις πόλεις
πόθοι
έξω από τις πόλεις
τα πλουμίδια των ποιητών
έξω από τις πόλεις
ιδρώτας των εραστών
έξω από τις πόλεις
ο επιτάφιος
έξω από τις πόλεις
η Αντιγόνη νεκρή
μέσα στις πόλεις.
Δείτε την εξέλιξη της ιδέας με τα συμβάντα εκτός πόλης μέχρι τη σωρό της νεκρής Αντιγόνης μέσα στις πόλεις. Με την Αντιγόνη διαχρονικό σύμβολο αντίστασης στις επιβουλές της εξουσίας αλλά και πρότυπο αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπου. Ιδού πώς λιτά η ποίηση καταθέτει τα σπουδαία αφήνοντας στον αναγνώστη κρίση κι επιλογή. Απλώς τα παραθέτει υπάρχει για να μιλά απλά και να αφαιρεί την εύκολη δικαιολογία της άγνοιας:
Εξόριστοι
μέσα στις νύχτες
σπάνε τζάμια ρολογιών
διασχίζουν τη σιωπή των μουσείων
δίχως χαμόγελα Τζοκόντας
κρέμονται σε γλάστρες μπαλκονιών
καμένες από τον ήλιο
σβήνουν φανοστάτες οδών –
κανείς ερωτευμένος να ξεροσταλιάζει
κάτω από τη φλόγα τους.
Εξόριστοι
μέσα στα μαύρα δίχτυα του πολιτισμού
σαν τον ήχο των δελφινιών
σαν τα χνώτα των ανθρώπων
εκπέμπουν σήμα στις πόλεις
πως ο πόνος εκτοπίζεται
από την αρχική του θέση
στο χώμα. (σελ. 28)
Κοινωνική ευαισθησία διαχέεται στην έκδοση [«για αξιακά φλεγόμενο βιβλίο», έκανε λόγο σε ένα πρόσφατο κείμενό της στον ηλεκτρονικό Μανδραγόρα η δυναμική νέα ποιήτρια Νίκη Χαλκιαδάκη, βλ. το νέο ποιητικό της Μικρές καννίβαλες]. Παράλληλα στο έργο του Παναγιώτη Δήμου καταγράφουμε: απορία και συχνά πόνος για τον ίσκιο του θανάτου που φωλιάζει δίπλα και μέσα μας. Ρήματα όπως το πληγώνω και θάβω, ουσιαστικά όπως σκοτάδι και βάσανο, λυγμοί κι ανάσες, χρώμα το μαύρο και κόκκινο από το αίμα, σκληρές λέξεις αγωνίζονται να ψηλαφήσουν τα όρια και τους όρους της επιβίωσης: στα παγωμένα νταμάρια/ που απόμειναν γύρω σου/ μ’ αυτούς που γλίτωσαν/ από την αστοχία του έρωτα/ στοιβαγμένοι/ στον ανελέητο χτύπο/ όταν σπάνε τα δόντια τους/ στο μάρμαρο/ μαζεύοντας πυροφάνι/ τη σκόνη στο στέρνο τους/ σαν αντικρύσανε// πνιγμένα φυλαχτά/ τάματα σε μαντήλια μαύρα// πασαπόρτια άγνωστης χώρας.
Αλλά για να δούμε και την υπαρκτή αισιόδοξη διάσταση της ποίησης να μνημονεύσουμε τους ανοιχτούς ορίζοντες της θάλασσας, το γαλανό του ουρανού και το γαλάζιο του ατέρμονος τοπίου εκεί όπου στην όχθη του θα ξεχειλίζει η αγάπη. Είναι το αναγκαίο ευοίωνο πρόσημο για ν’ απαντήσει στα πολλά δύσκολα του καιρού μας. Γιατί είναι γνωστό πως η ασφυξία του θανάτου αντιμετωπίζεται με τον έτερο πόλο της ζωής, τον έρωτα: Ρούχα σηκώνονται/ από την κάψα του κορμιού/ στα στάχυα δίπλα/ περιμένει ποδηλάτης καιρός/ αχτίδας τραγούδισμα/ ν’ ανεβάσει την ανάσα του/ πάνω από τη στάθμη του θανάτου,// ορθοπεταλιά.
Μια ακόμη παράμετρος ελπίδας, στην ποίηση του Δήμου, παραμένει το φως ως απάντηση/ αντιστάθμισμα στο σκοτάδι. Πολύ φως διαχέεται στη συλλογή του, ακόμη κι εκεί όπου μιλά για τα ξαπλωμένα σώματα στον Έβρο. «Οι εξόριστοι μέσα στα μαύρα δίχτυα του πολιτισμού», όπως γράφει, έχουν δικαιολογημένα ένα μεγάλο μερίδιο στην ποίηση του καιρού μας και στο σώμα της τελευταίας ποιητικής συλλογής του Παναγιώτη Δήμου: Δίχως φωτογραφίες προσώπων/ αγνώστων στοιχείων/ αγνώστου καιρού/ αγνώστου τόπου,// δίχως να καίει φεγγάρι σε κερί/ σε χέρι/ σε καντήλι.// Δίχως ιώδιο αγρύπνιας,// αμαχητί. Το παρήγορο στην εποχή μας είναι ότι οι άνθρωποι της ποίησης σε αντίθεση με αυτούς της πολιτικής κρατούν ζωντανή την αλληλεγγύη και την ευαισθησία. Κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο. Ένα ακόμη δείγμα της ζωντάνιας και ποιητικής αξίας.
Κώστας Κρεμμύδας
[Παναγιώτης Δήμου ‘Ενδιάμεσες στιγμές’ Ποίηση, φωτογραφία εξωφύλλου Γιώργος Μέκρας, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα, Μάρτιος 2023, σελ. 34, αριθμ. έκδοσης: 380, ISBN: 978-960-592-162-0 τιμή: 10.60]