Το έργο του Νάνου Βαλαωρίτη, “Γη του διαμαντιού”, γράφτηκε στα γαλλικά, την περίοδο που ο ποιητής ήταν μέλος στην ομάδα του Μπρετόν, δηλαδή το 1958. Η “Γη του διαμαντιού” δεν είναι μια αυτόνομη ποιητική συλλογή. Αποτελείται από κείμενα που συνοδεύουν τις λιθογραφίες της συζύγου του, Μαρί Ουίλσον, η οποία υπήρξε επίσης μέλος της γαλλικής υπερρεαλιστικής ομάδας.
Κι ενώ για τους περισσότερους Έλληνες υπερρεαλιστές η βασική επιδίωξη υπήρξε ο συγκερασμός των υπερρεαλιστικών προτάσεων με το “ιδεολόγημα της ελληνικότητας” (Ιβάνοβιτς, “Υπερρεαλισμός και ‘Υπερρεαλισμοί'”, Πολύτυπο, Αθήνα 1996, σελ. 32), στο συγκεκριμένο έργο ο Βαλαωρίτης δείχνει να μην απασχολείται ιδιαίτερα με αυτό. Αντιθέτως, φαίνεται να αποστασιοποιείται κι από την ελληνική παράδοση, αλλά ακόμη κι από την ελληνική γλώσσα.
Ο λόγος του Νάνου Βαλαωρίτη, σε στενή πάντα σχέση με τα χαρακτικά της Μαρί Ουίλσον , ακολουθεί το ύφος και το πνεύμα των γνωστικών ή των ανατολικών φιλοσοφιών. Άλλωστε, συναντούμε αρκετές αναφορές από κείμενα γνωστικά, ινδουιστικά, βουδιστικά, ακόμη κι από το Κοράνι. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι πέρα από τις παραπάνω αναφορές δεν διακρίνονται με σαφήνεια και οι πλατωνικές ιδέες.
Η προμετωπίδα, ένα απόσπασμα κειμένου των Περατικών, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υπαινιγμός στη δυσκολία του δημιουργού να παραγάγει λόγο, θα λέγαμε ότι εκφράζει τις θέσεις του συγγραφέα. Το ίδιο γίνεται και με τις υπόλοιπες αναφορές. Πρόκειται για ένα φαινόμενο διακειμενικότητας που αρχικά δίνει την εντύπωση ότι εκθέτει τις συμβάσεις του έργου. Στη συνέχεια όμως, παραφράζοντας τον Ζεράρ Ζενέτ, θα λέγαμε ότι οποιοδήποτε στοιχείο που αφορά την πραγματικότητα μέσα σε ένα έργο αποτελεί αισθητικό αντικείμενο και είναι δηλωτικό μιας πρόθεσης. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, ο συγγραφέας φαίνεται να συνομιλεί με τα ανατολικά κείμενα. Εξάλλου, είναι γνωστό το ενδιαφέρον που έδειξαν γι ‘ αυτά οι υπερρεαλιστές.
Τα κείμενα της συλλογής έχουν περιεχόμενο οντολογικό, συνθέτουν ένα σύμπαν ονειρικό. Δημιουργούν μια υπερπραγματικότητα, σύμφωνη με τις αρχές του Μπρετόν, όπου τα αντίθετα, το φως και το σκοτάδι, η συνείδηση και το υποσυνείδητο, ενώνονται. Στο σύμπαν της Γης του Διαμαντιού, ο δρόμος προς τη Γνώση ανοίγεται μέσα από ένα μετεωρισμό. Η ακινησία και η παρατήρηση των φαινόμενων του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου αποτελούν την ηθική πρόταση. Η ενδοσκόπηση και η περισυλλογή ενάντια στην απατηλότητα και τη σκλαβιά των αισθήσεων και της σεξουαλικότητας οδηγούν στο διαμαντένιο βράχο. Στην κορφή του όμως, δηλαδή στην αποκορύφωση των προσπαθειών του ανθρώπου για ολοκλήρωση, ελλοχεύει ο θάνατος, “Το πράσινο φως που προαναγγέλλει το τέλος του κόσμου”. Το απόλυτο κίνητρο ζωής είναι η επιθυμία για τη γυναίκα και την τέχνη. Σύμφωνη κι αυτή με τις αρχές του υπερρεαλισμού, πρόκειται για μια επιθυμία καθαγιασμένη, αγνή, πηγαία κι απελευθερωμένη από τις κοινωνικές και τις θρησκευτικές συμβάσεις.
‘Οπως και να έχει η “Γη του Διαμαντιού”, είναι ένα γέννημα των λιθογραφίων της Μαρί Ουίλσον και συνδέεται μαζί τους οργανικά. Εξάλλου, και τα ίδια τα χαρακτικά με την απουσία χρώματος, την έλλειψη σκιάς, τις γραμμές τους παραπέμπουν στη γραφή, θυμίζουν ιδεογράμματα ή ιερογλυφικά. Η δε διαφάνειά τους θυμίζει βιτρό, δηλαδή παραπέμπει σε κάτι υπερβατικό. Η διάταξη της κάθε λιθογραφίας είναι αμφίπλευρη, αλλά και κεντρική, είναι οντολογική και συνδέεται ευανάγνωστα με το κείμενο. Η μορφή της λιθογραφίας γεννιέται αυτόματα. Δεν είναι προκαθορισμένη, όπως και το κείμενο άλλωστε, γίνονται σταδιακά και είναι αλληλοεξαρτώμενα. Με άλλα λόγια, τα χαρακτικά της Μαρί Ουίλσον λειτουργούν όπως “ο σπινθήρας” για τον οποίο μιλούσε ο Μπρετόν. Δίνουν το έναυσμα στον Βαλαωρίτη να συνθέσει τη μυστικιστική κοσμογονία του, όπου πύργοι και πύλες, διάφοροι ήλιοι και πλανήτες, Πρίγκιπες και Αστέρια κάνουν την εμφάνιση τους.

Φωτεινή Παπαρήγα

μετάφραση: Φωτεινή Παπαρήγα
εικονογράφηση: Μάρι Ουίλσον

Μανδραγόρας, 2007
44 σελ.
ISBN 978-960-7528-68-1