της Πηνελόπης Ζαρδούκα
Πρώτα, μια σύντομη συγκριτική ματιά των δυο συλλογών:
Η Βασιλεία Οικονόμου γεννήθηκε το 1983 στον Πειραιά. Η πρώτη της ποιητική συλλογή Το υπόλοιπο της Αφαίρεσης εκδ. Γκοβόστη 2015, συμπεριλήφθηκε στην τελική λίστα υποψηφίων για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή- τριας του περιοδικού «Αναγνώστης». Η δεύτερη ποιητική της συλλογή έρχεται τρία χρόνια μετά, από τις εκδόσεις Θράκα, με τίτλο: Εφήμερα Ζώα.
Ξεφυλλίζοντας και τις δυο συλλογές της Βασιλείας Οικονόμου σφυγμομετρώ μια νέα φωνή στην ποίηση που επιζητά την ολοκλήρωση. Την υφολογική πρώτα απ’ όλα.
Ειδικότερα στο Υπόλοιπο της Αφαίρεσης η θεματική των ποιημάτων είναι ξεκάθαρη, οι εικόνες που το συνοδεύουν συγκεκριμένες και ορατές με τη βοήθεια κι άλλων εκφραστικών μέσων. Οι τίτλοι σε κάθε ποίημα μας βοηθούν να κρατάμε ένα σημειωματάριο θεματικής καθώς φυλλομετρούμε τη συλλογή.
Από την άλλη, στα Εφήμερα Ζώα η ποιήτρια εξελίσσει περισσότερο τη δομή της συλλογής καθ’ όλον, διαχέει τις ποιητικές εικόνες χωρίς τίτλους, δεν βάζει φραγμούς στην ποιητική της ενόραση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Βασιλεία ωριμάζει τη ματιά της με μια αναπάντεχη μορφική πρόταση: τέσσερα υγρά ποιήματα γι’ αρχή, και μετά αριθμημένα ποιητικά «όνειρα» δεμένα με μια νοηματική συνάφεια.
Το ρηματικό πρόσωπο και στις δυο συλλογές είναι το πρώτο ενικό και πληθυντικό, και κάποτε γίνεται το δεύτερο ενικό. Υπό ένα άλλο εκφραστικό τοπίο, τα πρόσωπα και στις δυο συλλογές δεν είναι αυθύπαρκτες οντότητες. Είναι εκδοχές του υποκειμένου της ποιήτριας που δρουν σύμφωνα με τις συνειδητές της διακυμάνσεις. Η ερμητικότητα άλλωστε της ποιητικής πράξης για τη Βασιλεία είναι η στενωπός απ’ όπου η ποιητική γλώσσα αναμορφώνεται «Δεν έχω υπάρξει τρυφερή παρά μόνο με τις λέξεις» σελ. 28 από τα Εφήμερα Ζώα.
Αυστηρά διανοήματα κατοικούν τα «Ζώα» που επιλέγουν κάποιες φορές μια ατμόσφαιρα απρόσιτη. Ο λόγος της ποιήτριας γίνεται έμμεσα φιλοσοφικός με υπαρξιακή διερεύνηση δοσμένος ποιητικά, νομοτελειακές σχέσεις του απροσδιόριστου, αστική ασφυξία, διαπροσωπική ανακρίβεια «Μου γνέφεις σε μια γλώσσα ερωτική που δεν αναγνωρίζω/ Σίγουρα κάποια μελλοντική διάλεκτος.» σελ. 18 από τα Εφήμερα Ζώα.
Η Βασιλεία καταξιώνεται έτσι σε μια ποιητική πρόταση του απόκοσμου όταν επιλέγει να αρθρώσει το αθέατο. Και τότε όλα γίνονται ορατά «Κάθε φορά που σε κοιτάζω αρχίζει η εποχή του κυνηγιού» σελ. 32 από τα Εφήμερα Ζώα.
Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση:
Πηνελόπης Ζαρδούκα: Πόσο εύκολη ήταν για σένα η διαδικασία συγγραφής της πρώτης ποιητικής σου συλλογής «Το υπόλοιπο της Αφαίρεσης» από τις εκδόσεις Γκοβόστη το 2015;
Βασιλεία Οικονόμου : Ούτε εύκολη, θα έλεγα, ούτε δύσκολη ακριβώς. Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής γράφτηκαν κατά τη δεκαετία των 20 με 30, μία δεκαετία που πέρασε υπό τη σκιά της απώλειας του πατέρα μου. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα ποιήματα αυτά κατάφεραν στο τέλος να συστήσουν μία ενιαία συλλογή, αν και δεν γράφτηκαν με την προοπτική της έκδοσης.
Π.Ζ.: Τα «Εφήμερα Ζώα» κουβαλούν κάτι από την πρώτη σου συλλογή ή είναι αμιγής και διαφορετική ποιητική συνθήκη;
Β.Οικ.: Κουβαλούν εμένα οπότε τρόπον τινά μπορούμε να πούμε ότι κρατάνε κάποια στοιχεία από το πρώτο μου βιβλίο, δεν είμαι εντελώς διαφορετικός άνθρωπος. Ωστόσο, είναι σίγουρα ένα διαφορετικό βιβλίο από το πρώτο. Καταρχάς ακολουθεί περισσότερο τη φόρμα της ποιητικής σύνθεσης, κινείται γύρω από έναν άλλο θεματικό άξονα , και το ύφος της γραφής και η ατμόσφαιρα του βιβλίου είναι επίσης διαφορετικά σε σχέση με το πρώτο. Είναι ένα βιβλίο που δεν φωνάζει, δεν είναι έκδηλα σκληρό, νομίζω ότι έχει μια υποδόρια σκληρότητα.
Π.Ζ.: Δυσκολεύτηκες περισσότερο ή το ίδιο για να συνθέσεις τη δεύτερη ποιητική σου συλλογή;
Β.Οικ.: Ξεκάθαρα περισσότερο γιατί αυτή τη φορά ήξερα κάπως καλύτερα τι έκανα.
Π.Ζ.: Η αλλαγή περιβάλλοντος σε βοήθησε στη δημιουργική καταβύθιση; Γνωρίζουμε ότι επισκέφτηκες για σπουδές το εξωτερικό, συγκεκριμένα το Βερολίνο.
Β.Οικ.: Σίγουρα ναι, αν και όχι απολύτως συνειδητά. Το μέγεθος της επίδρασης το αντιλήφθηκα γράφοντας.
Π.Ζ.: Ποια είναι η γνώμη σου για την ελληνική ποίηση των συγχρόνων σου;
Β.Οικ.: Πιστεύω πραγματικά στη δυναμική των ποιητών αυτής της γενιάς. Γράφεται ποίηση υψηλού επιπέδου. Ο καιρός θα δείξει, βέβαια, αλλά νομίζω πως η σύγχρονη, ελληνική ποιητική παραγωγή δεν υπολείπεται ταλέντου.
Π.Ζ.: Θεωρείς ότι τα χρόνια της οικονομικής κρίσης ευνόησαν ή υπονόμευσαν τη δημιουργία των τεχνών στην Ελλάδα; (λογοτεχνία και εικαστικές τέχνες)
Β.Οικ.: Και τα δύο θα έλεγα, όμως το ζήτημα είναι και προσωπικό παράλληλα. Ας θυμηθούμε το ποίημα του Εγγονόπουλου “Ποίηση 1948” και το ποίημα “Στόν Νίκο Ε… 1949” του Μανόλη Αναγνωστάκη . Η αλήθεια είναι πως ανοίγεις μία πολύ μεγάλη κουβέντα εδώ, που δεν νομίζω ότι μπορεί να εξαντληθεί σε λίγες γραμμές. Πιστεύω πως οι καλλιτέχνες έχουν την ικανότητα να μετασχηματίζουν τις εκάστοτε κρίσεις σε τέχνη, είτε ως τρόπο διαχείρισης, είτε ως απάντηση, είτε ως προσωπική κατάθεση, ως θέση κλπ. Παράλληλα όμως υπάρχει η ανάγκη επιβίωσης που γίνεται πιο άμεση και επιτακτική σε περιόδους κρίσης, είτε η κρίση είναι οικονομική, είτε πολιτική, είτε προσωπική, δημιουργώντας άλλοτε εμπόδια στην καλλιτεχνική δημιουργία, κι άλλες φορές κατά παράδοξο -φαινομενικά- τρόπο προωθώντας τη.
Π.Ζ.: Ποιες είναι η λογοτεχνικές σου επιρροές;
Β.Οικ.: Όλα όσα έχω διαβάσει στη ζωή μου με επηρέασαν με τον τρόπο τους. Αυτά που δεν μου άρεσαν εξίσου θα έλεγα με αυτά που αγάπησα.
Π.Ζ.: Βρίσκεις νοηματικές συνάφειες στις ποιητικές σου συλλογές;
Β.Οικ.: Ναι. Αν και πρόκειται για δύο, από πολλές απόψεις, διαφορετικά βιβλία, πιστεύω πως στον πυρήνα τους υπάρχει κάτι κοινό.
Π.Ζ.: Ποιες είναι οι φιλοδοξίες σου για την καινούργια σου ποιητική συλλογή «Εφήμερα Ζώα»;
Β.Οικ.: Να συνδιαλλαγεί με τον κόσμο, να αφορά έστω έναν ακόμη άνθρωπο πέρα από μένα.
Π.Ζ.: Ποιες είναι οι συμβουλές που θα έδινες σε νέα παιδιά που γράφουν ποίηση στην Ελλάδα;
Β.Οικ.: Κοίτα, είμαι αρκετά νέα στο χώρο της λογοτεχνίας, οπότε δεν ξέρω αν είμαι η κατάλληλη για να δώσω συμβουλές σε κάποιον, ακόμα μαθαίνω κι εγώ. Αυτό που μπορώ να κάνω είναι να μιλήσω προσωπικά. Αγάπησα την ποίηση διαβάζοντας κι έπειτα άρχισα να γράφω. Πρώτα πρέπει να είμαστε αναγνώστες πιστεύω. Επίσης κρατάω πάντα μια συμβουλή που μου δώσανε κάποτε : ποιητή δεν σε κάνει η στιγμή που γράφεις το ποίημα αλλά η δουλειά που κάνεις έπειτα πάνω σε αυτό.
Π.Ζ.: Ο Καρούζος έλεγε πως: «…ο ποιητής είναι απ’ το πρωί έως το βράδυ μέσα στο πρόβλημα της ποίησης -και εγώ είμαι έτσι απ` το πρωί έως το βράδυ- είμαι αυτό το πράγμα.» Εσύ, πόσο «ποίηση» διαπιστώνεις πως είσαι;
Β.Οικ.: Δεν ξέρω αν είμαι μέρα-νύχτα μέσα στο πρόβλημα της ποίησης. Καμιά φορά τα προβλήματά μου είναι περισσότερο πεζά.
Π.Ζ.: Ο Νικόλαος Κάλας έχει πει πως έγραφε για να ξαναδιαβαστεί. Η Βασιλεία Οικονόμου γιατί γράφει;
Β.Οικ.: Θα μπορούσα ειλικρινά να σου αραδιάσω πολλούς λόγους, πάρα πολλούς, και πάλι όμως, δεν θα ήμουν σε θέση να δώσω μια ολοκληρωμένη απάντηση
Αυτή την περίοδο η Βασιλεία ολοκληρώνει το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου.
Την ευχαριστώ από καρδιάς για τη συζήτησή μας.
Σημ. Μόλις κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή της Πηνελόπης Ζαρδούκα με τίτλο Αιωρείν, απ’ της εκδόσεις Θράκα.