Εγνώρισα τον τιμώμενο, Σωκράτη Σκαρτσή, κατά τα πρώτα χρόνια του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου συνδιδάξαμε λαογραφία, στους νέους Σπουδαστές και Σπουδάστριες του Τμήματος Παιδαγωγίας Νηπιαγωγών, του έτους 1984-85.

Εξετίμησα πολλές αρετές του: α) ότι αγαπούσε κι εκπροσωπούσε μ’ ενδιαφέρον τον τόπο του, την Πάτρα, όπου κατοικούσε οικογενειακώς· β) ότι χαιρόταν το νεοΐδρυτο Πανεπιστήμιο της πόλης του και το εφρόντιζε στα προβλήματά του· και γ) ότι αγαπούσε με οικειότητα τους σπουδαστές, όπως αγαπούσε κι αυτά που εδίδασκε, λογοτεχνία ιδιαίτερα και λαογραφία, και τα αγαπούσε με γνώση.

Αυτή η «γνώση» επιβεβαιώνεται και τώρα, από το τρίπτυχο των σχετικών βιβλίων που εδημοσίευσε (έκδοσης «Ελληνικών Γραμμάτων») και είναι «εγχειρίδια», χωρίς ογκώδεις εντυπώσεις, αλλά μεστά σε περιεχόμενα. Είναι τα: Εισαγωγή στη λαϊκή λογοτεχνία, Το αίνιγμα και Η επωδή (και τα τρία, του 1994).

Θα περιορισθώ στα δύο τελευταία, που είναι ειδικώς «λαογραφικά» και κινούνται στο απέραντο παραδοσιακό υλικό των αιώνων του λαού μας: με γλωσσική πνευματικότητα το αίνιγμα, και με δεισιδαιμονική «ρητορικότητα» η επωδή, και τα δύο όμως με κάποια ποιητικότητα, όπως τα βλέπει και ο συγγραφέας τους.

Κύρια αρετή των βιβλίων του Σωκράτη Σκαρτσή είναι το βιβλιογραφικό πλαισίωμα των γνώσεων και απόψεών του, που όχι μόνο τεκμηριώνει τα γραφόμενά του, αλλά και διδάσκει τους αναγνώστες του το: έτερος εξ ετέρου σοφός», δεοντολογία, που λίγο την προσέχουν οι πολλοί.

Δεύτερη αρετή των βιβλίων του τιμωμένου, είναι το «νοικοκύρεμα» των κειμένων τους, που ο σ. τα δίνει συσχετισμένα και αριθμημένα, ώστε να διευκολύνονται έπειτα οι Σημειώσεις και οι τυχόν παραπομπές σ’ αυτά.

Για τα κείμενα αυτά, τόσο του Αινίγματος όσο και της Επωδής, ο συγγραφέας εφιστά την προσοχή του αναγνώστη και στη γοητεία της λαϊκής γλώσσας και του ρυθμού των, που ξέρει να τα χαίρεται ο ίδιος και να επιμένει στην αξιολόγησή τους (με εμπνεύσεις κι από τον Μ. Jousse).

Αλλά ας δούμε πώς αξιολογεί γενικότερα ο Σωκράτης Σκαρτσής τα δύο βιβλία του, με τις «εισαγωγικές» (γραμματειακές και συλλογιστικές) διερευνήσεις του.

Στο αίνιγμα, αφού χαρακτηρίσει (διαχρονικά) το είδος αυτό, ως «ποιητική άποψη σοφίας», ο σ. δείχνει τη σημασία του, από τις ποικίλες πλευρές έρευνάς του, που είναι: ο (δύσκολος) ορισμός, η φύση του, τα στοιχεία του, οι πολιτισμικές μορφές του, η ποιητική γνώση του αινίγματος, το αίνιγμα-παιγνίδι (όπου θα προσθέταμε και τις μαντικο-μαγικές και «διαβατήριες» χρήσεις του).

Στην επωδή, επίσης, που τη βλέπει κι αυτήν, διαχρονικά: ποιητική «γλωσσικής ουσίας», ο σ. αξιολογεί και το είδος αυτό του θεραπευτικού λαϊκού λόγου (ξόρκι και γητειά, στα νεοελληνικά), σημειώνοντάς του, μορφολογικά, μια τεράστια ποικιλία (σ. 21). Στο βιβλίο αυτό έχουν ερευνηθεί και χειρόγραφα πανελλήνια, όπου καταγράφονταν, για την έκταση και για τις περιπτώσεις ανάγνωσής τους. Κι είναι πολλά τα κείμενα του ελληνικού τμήματος της ανθολογίας αυτής (193), κι έχουν όλα την «πληροφορική» τους στις Σημειώσεις του σ., μόνο που θα χρειαστεί κάποτε κι ένα Γλωσσάρι, όχι μόνο των λαϊκών περιπτώσεων «ασθένειας», αλλά και των ιδιότυπων αντιβασκανικών λέξεων. Άλλο θέμα, η αναζήτηση πηγών, στις αποκρυσταλλωμένες εκφράσεις, από εκκλησιαστικές ή άλλες επιδράσεις.

Και στα δύο βιβλία του Σωκράτη Σκαρτσή, με την καλή συγκέντρωση και τον σχολιασμό κειμένων, τόσο στις διερευνητικές Εισαγωγές όσο και στις ανθολογήσεις αινιγμάτων και επωδών, οι νεότεροι Μελετητές του είδους θα βρουν μια στέρεη και ενημερωτική «αφετηρία» για να προχωρήσουν σε ευρύτερα ή ειδικότερα θέματα των ενδιαφερόντων τους.

*Δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα για τον Σωκράτη Σκαρτσή: Μανδραγόρας τχ. 12-13, Μάιος-Σεπτέμβριος 1996.