K. ΠΑΠΑΚΟΓΚΟΣ | Πολλές οι αυλακιές στο πρόσωπό σου

Πολλές οι αυλακιές στο πρόσωπό σου
μα το νερό κυλάει στο βάθος του καθρέφτη
εκεί που ακόμα παίζεις παιδί πέντε χρονώ.

Μπρος στο κλειστό λουλούδι κράτα ανάσα∙
λαλώντας ο πετεινός προβάλλει
ο Χοκουσάι μέσα απ’ αυτό ή ο Βελάσκεθ.

Σπιρτοκούτι, μικρό μου εσύ λεωφορείο
με τους μαυροκέφαλους επιβάτες, βόηθα!
Τα μυαλά τους κλείνουν μονάχα φωτιά.
(Κωστής Παπακόγκος, από τη συλλογή Η έβδομη λιαχτίδα)

Ο Κωστής Παπακόγκος γεννήθηκε το 1936 στο Παχτούρι της κεντρικής Πίνδου. Είναι μέλος της Ομοσπονδίας Συγγραφέων Σουηδίας και του ΠΕΝ Κλαμπ, κατοικεί μόνιμα στη Στοκχόλμη όπου πήρε πολιτικό άσυλο την περίοδο της Απριλιανής δικτατορίας του 1967 και απέκτησε τη σουηδική υπηκοότητα. Ασχολείται αποκλειστικά με τη λογοτεχνία. Εξέδωσε, μέχρι σήμερα, δεκαπέντε ποιητικές συλλογές κι οχτώ άλλα βιβλία σε διάφορες γλώσσες. Κατά τη διάρκεια της μαύρης εφταετίας, έλαβε ενεργό μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα και δημοσίευσε πλήθος διαφωτιστικά άρθρα για την Ελλάδα στο σκανδιναβικό Τύπο, κυρίως στις μεγάλες εφημερίδες Ντάγκενς Νυχέτερ και Αφτονμπλάντετ. Απ’ αυτόν τον αγώνα είναι εμπνευσμένα και τα λυρικά του βιβλία: “Πολική νύχτα”, “Όνειρα” και “Μύθοι”, τα οποία, ταυτόχρονα, εκφράζουν και το γενικότερο επαναστατικό πνεύμα που επικρατούσε στον κόσμο κατά τη δεκαετία του ’70. Σημαντικός σταθμός στη δουλειά του Κωστή Παπακόγκου θεωρείται η έκδοση στο Βορρά της κατοχικής τριλογίας: “Καπετάν Άρης”, “Γράμματα για τον Άρη” και “Ο μαχητής και τ’ αστέρι”. Τα βιβλία αυτά, με τις δημόσιες συζητήσεις που γίναν και τις κριτικές που είχαν γραφτεί, έκαναν μια για πάντα γνωστή την ανύπαρχτη ως τότε ελληνική Εθνική Αντίσταση στη Σκανδιναβία. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του παραμένει ανέκδοτο στην Ελλάδα. Από τις εκδόσεις Μανδραγόρας το 2008 κυκλοφόρησαν τα “Γκρεμόχορτα”. Έκτοτε, από τον Μανδραγόρα εκδόθηκαν οι συλλογές: “Ιθάκη” (2010), “Χιονισμένος λύχνος” (2012), “Η έβδομη λιαχτίδα” (2014), “Νυχτερίδες” (2015), “Τουριστικός οδηγός” (2018). Το 2016 σε επιμέλεια του Κωστή Παπακόγκου κυκλοφόρησε από τον Μανδραγόρα το βιβλίο με τα άπαντα και μη λογοκριμένα ποιήματα του πατέρα του (Νίκος Παπακόγκος, Απλά της Πίνδου λόγια), αγωνιστή της Αριστεράς και στελέχους του ΚΚΕ που εκτελέστηκε στις 27 Απριλίου 1946 από το 581 στη Μεσαχώρα της Κεντρικής Πίνδου.

Ο Τουριστικός οδηγός αποτελεί μέρος της συλλογής Πολική νύχτα, το οποίο στα ελληνικά πρωτοτυπώθηκε στη Λούντ της Σουηδίας και στη Λευκωσία. Τα Τετράδια του Ρήγα που κάναν την έκδοση, είχαν ιδρυθεί απ’ τον καθηγητή Αντώνη Μυστακίδη (1908-89) με στόχο την αντίσταση στη δικτατορία του ’67. Ο Μυστακίδης, γνωστότερος με το ψευδώνυμο Μεσεβρινός, δίδασκε νεοελληνικά στα πανεπιστήμια Λουντ και Κοπεγχάγης, και την άνοιξη του 1970 έγραφε προλογίζοντας την παρούσα έκδοση:

«Ο Τουριστικός οδηγός είναι γνήσιος καρπός της πνευματικής Αντίστασης του Εξωτερικού και τον δεχόμαστε με ικανοποίηση. Αλλά ταυτόχρονα εκδίδεται και ως χαιρετισμός στους αναγνώστες των Τετραδίων του Ρήγα τη στιγμή που συμπληρώνουν δυο χρόνια ζωής και πάλης…», έγραφε στο εισαγωγικό του σημείωμα τότε ο Κωστής Παπακόγκος.
Τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής δημοσιεύονταν σε σουηδικές εφημερίδες και περιοδικά ή στον Τύπο των άλλων σκανδιναβικών χωρών και ήταν μια ζωντανή αντιστασιακή πράξη στη διάρκεια της χούντας. Ήταν η εποχή που οι έλληνες της Διασποράς πάσχιζαν να κρατήσουν ζωντανό το αντιδικτατορικό μέτωπο στην Ευρώπη, και η ποίηση του Παπακόγκου ήταν ένας ακόμη δρόμος αντίστασης. Τότε όλα προχωρούσαν με ταχύ ρυθμό καθώς “το μήνυμα προείχε της Τέχνης”, όπως σημειώνει ο ίδιος ο ποιητής, πενήντα χρόνια μετά, στο εισαγωγικό κείμενο τούτου του βιβλίου:

Καθένας κι ανοιχτή πληγή
σαν πήλινη στο θώρακα γαβάθα
να πίνουν φως τα οράματα.

Από την έκδοση παραλήφθηκαν μερικά ποιήματα, μικρότερης σημασίας, ή άλλα που εντωμεταξύ είχαν ήδη βρει τη θέση τους σε προηγούμενα βιβλία.  Σήμερα δημοσιεύεται η δεύτερη γραφή τους, η οριστική, που προέκυψε αμέσως μετά την πρώτη του 1970.

Ο τίτλος της συλλογής είν’ εμπνευσμένος απ’ τους τότε αγώνες των δημοκρατικών κινημάτων του Εξωτερικού ενάντια στα φασιστικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα ανά τον κόσμο. Και οι κινητοποιήσεις για το τουριστικό μποϊκοτάρισμα της Ελλάδας, λόγω της στρατιωτικής δικτατορίας, στάθηκαν ένα απ’ τα πιο δραστικά όπλα. Έτσι εξηγείται κι ο τίτλος της έκδοσης, αλλά και το αγωνιστικό φρόνημα των ποιημάτων:                                   

Η νύχτα μες στη φυλακή
στα στήθια χύθηκε μολύβι.
Στην τσιμεντένια οροφή
ψαρεύει η λαβυρίνθια αράχνη
μα τ’ όνειρο
δεν πιάνεται στο δίχτυ.

Έξω απ’ τη σιδερόπορτα
έν’ άγαλμα βαδίζει.
Κάτω απ’ τις μπότες του ραγίζουν
οι ώρες και η ατμόσφαιρα
θρύβεται σαν ξερή φυλλωσιά.

Τ’ άγαλμα αρθρώνει διαταγές
σε ακατανόητη γλώσσα.


Ένα απ’ τα πιο λακωνικά ποιήματα της συλλογής, δείχνει την αποτρόπαια όψη της τυραννίας που μέλλονταν να ταλανίσει, για εφτά ολόκληρα χρόνια, την καταρημαγμένη χώρα:

Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπο
ξορκίστε την αιδώ:
Στο λίκνο του πολιτισμού
 το σκιάχτρο της Ευρώπης!

Μερικές φωτογραφίες από το Αρχείο του Κωστή Παπακόγκου: