Η επέτειος των 200 χρόνων της Επανάστασης του 1821, ήταν καλή ευκαιρία για τους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς να ρίξουν μια καινούργια ματιά πάνω στο θέμα και να επανεκτιμήσουν τις αξίες, που μας κληρονόμησε αυτός ο εθνικός ξεσηκωμός. Μια τέτοια προσπάθεια είναι οι 33 ιστορίες για το 1821 από τις εκδόσεις Gema. Πρόκειται για ανθολογία 33 διηγημάτων που έχει συγκεντρώσει και προλογίζει ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης. Το βιβλίο ξεχωρίζει αμέσως με το ευφυές εξώφυλλό του, έργο του Θοδωρή Φασουλάκη που δεν αναπαριστά μουστακλήδες αρματολούς να κραδαίνουν σπαθιά και γιαταγάνια, μα εστιάζει πάνω σε μια φουστανέλα, που ως γνωστόν οι 450 πτυχές της συμβολίζουν τα χρόνια της σκλαβιάς, με την διαφορά όμως, πως εδώ η συγκεκριμένη φορεσιά παρουσιάζεται ως μουσειακό έκθεμα, δηλώνει μ’ άλλα λόγια την απόσταση που μας χωρίζει στον χρόνο από το γεγονός και προδιαθέτει τους αναγνώστες για την σύγχρονη οπτική γωνία από την οποία αντιλαμβάνονται την Εθνεγερσία οι συγγραφείς.
Πρόκειται για τους: Έρικα Αθανασίου, Δημήτρη Βαρβαρήγο, Παναγιώτη Γούτα, Γεράσιμο Δενδρινό, Χρήστο Δεσύλλα, Φίλιππο Δ. Δρακονταειδή, Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, Κατερίνα Καριζώνη, Νίκο Κατσαλίδα, Δημήτρη Κωστόπουλο, Τηλέμαχο Κώτσια, Ανδρέα Μήτσου, Γιάννη Δ. Μπάρτζη, Βαγγέλη Μπέκα, Γιώργο Μπλάνα, Κωνσταντίνο Μπούρα, Κατερίνα Παναγιωτοπούλου, Γιώργο Παπαδάκη, Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, Γιάννη Πατσώνη, Μίτση Πικραμένου, Γιώργο Πύργαρη, Δήμητρα Πυργελή, Γιάννη Ράγκο, Λιάνα Σακελίου, Λευκή Σαραντίνου, Ντίνο Σιώτη, Μαρία Σκιαδαρέση, Κώστα Στοφόρο, Ευαγγελία Τότσκα, Φίλιππο Φιλίππου, Άγγελο Χαριάτη, Χρήστο Χαρτοματσίδη.
Είναι εμφανής η προσπάθεια όλων να ξεφύγουν από το γνωστό σχολικό πνεύμα παρουσίασης των ιστορικών γεγονότων με τον τετριμμένο, διθυραμβικό του χαρακτήρα. Οι περισσότεροι με ιδιαίτερη προσοχή, προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα αναλύοντας τα σε βάθος. Η απόδοσή τους γίνεται ρεαλιστικά, χωρίς εξωραϊσμούς και πατριωτικές κορόνες.
Έτσι, βλέπουμε στο αφήγημα του Γιάννη Ράγκο, εμπνευσμένο από περιστατικό που περιλαμβάνεται στα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη, Έλληνες να συμπεριφέρονται με ιδιαίτερη σκληρότητα, σχεδόν σαν κατακτητές σε άλλους Έλληνες και να θεωρούν την Επανάσταση καλή ευκαιρία για πλιάτσικο. Η αφήγηση γίνεται με επώδυνο ρεαλισμό και χαρακτηριστική γλώσσα.
Για την υποδοχή του πρώτου κυβερνήτη του Ιωάννη Καποδίστρια, μας μιλάει το κείμενο του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη. Στην προκυμαία, όπου περιμένουν τον κυβερνήτη, επικρατεί ενθουσιασμός και συγκίνηση, δεν λείπουν όμως και οι γραφικές καταστάσεις, όπου νομίζοντας τον ένστολο κι ευπαρουσίαστο ταχυδρόμο με τα πολλά σιρίτια για τον ανώτατο άρχοντα, τον επευφημούν χαρούμενα. Στο τέλος ο συγγραφέας παραθέτει τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει στο δύσκολο έργο του, ο Καποδίστριας μα και όλα όσα πρέπει να πράξει στη σύγκρουσή του με τα ντόπια και ξένα συμφέροντα. Μια προσπάθεια που θα γίνει με ελάχιστους οικονομικούς πόρους, αντιμετωπίζοντας αρκετά προβλήματα. Στόχος του – να δημιουργήσει από το μηδέν ένα κράτος, όπου η κεντρική εξουσία δεν θα διχάζει, μα θα ενώνει τους Έλληνες…
Κάποιοι από τους συγγραφείς πειραματίζονται να μπουν στο πνεύμα της εποχής , πλάθοντας τις ιστορίες τους σαν μάρτυρες των συμβάντων. Αναλαμβάνουν το ρίσκο να κρίνουν τα πρόσωπα και τις καταστάσεις μέσα από μια διαφορετική νοοτροπία. Πρόκειται για δύσκολη προσπάθεια, επειδή πρέπει να αποβάλουν την επίγνωση που έχουν για το μετά, για την εξέλιξη των πραγμάτων, και προπαντός για το πώς έχουν ήδη κριθεί οι πρωταγωνιστές και τα γεγονότα. Πρέπει να επιδείξουν ευρηματικότητα και φαντασία, ώστε να μην αναπαράγουν στην αφήγηση τις ίδιες και τις ίδιες γνωστές ιστορίες και θέματα, μα και να μην επαναλαμβάνουν και τους εαυτούς τους, μια που αρκετοί από τους δημιουργούς έχουν συμμετάσχει και σε άλλες παρόμοιες ανθολογίες διηγημάτων για το 1821.
Η Κατερίνα Παναγιωτοπούλου βρίσκει ένα πρωτότυπο θέμα – για τον γιο της… καντηλανάφτισσας – τέκνο ενός αποκηρυγμένου από τους συγγενείς του αγωνιστή, λόγω το θάρρος που είχε να συμμετάσχει στην Επανάσταση! Το παιδί περιφρονημένο και ταλαιπωρημένο, γράφει γράμμα στον… «Γιό της καλόγριάς» – τον Καραϊσκάκη, όπου αφηγείται το προσωπικό του δράμα…
Ο Γιώργος Πύργαρης χρησιμοποιώντας μια ιδιαίτερη γλώσσα μας μιλάει για το μαρτυρικό θάνατο του Αθανασίου Διάκου. Ο ήρωας παύει να υποφέρει από τα βασανιστήρια χάνοντας την υλική του υπόσταση. Το πνεύμα του έχει μετατραπεί σε φως κι αιωρείται πάνω από τον χώρο της θυσίας του! Συγκρίνει το μαρτύριό του με τα πάθη του Ιησού.
Αξιόλογη προσπάθεια να αναδείξει τον ταξικό χαρακτήρα του 1821 κάνει ο Γιώργος Μπλάνας. Στο διήγημά του, ο λεβέντης καπετάνιος της Ύδρας Αντώνης Οικονόμου έρχεται σε άμεση σύγκρουση με τους πρόκριτους του νησιού. Η αφήγηση είναι ζωντανή, με γρήγορο, κινηματογραφικό ρυθμό και φαντασία. Με ωραίο σουρεαλιστικό τρόπο ο Οικονόμου πολεμά χρησιμοποιώντας… σοβιετικό πιστόλι – ΤΤ -30 «Τόκαρεφ» !!!
Και βέβαια σε μια σύντομη παρουσίαση είναι δύσκολο να γίνει αναφορά σε όλους τους συγγραφείς που συμμετέχουν στην ανθολογία . Σημασία έχει, πως η Επανάσταση του 1821, δεν αντανακλάει στα έργα τους μονάχα σαν επετειακό, μουσειακό γεγονός. Σε όλα τα κείμενα είναι ζωντανή η συγκίνηση και ο προβληματισμός για μια Επανάσταση, που συνεχίζει να διεγείρει τη φαντασία μας και αναπτερώνει τις προσδοκίες μας για το μέλλον αυτού του τόπου.
Χρήστος Χαρτοματσίδης
***
[Συλλογικό, 33 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 1821, Εκδόσεις Gema, Δεκέμβριος 2021 σελ. 216]