Η λέξη είναι κύρια μονάδα της γλώσσας από άποψη συντακτική, γραμματική και σημασιολογική· αποτελεί ένα σύνολο φθόγγων που αρθρώνονται ενιαία, δημιουργώντας νόημα, αποτελώντας ένα εργαλείο επικοινωνίας και συνεννόησης, άρα όχι με τον εαυτό μας αλλά με τους πολλούς, με τους άλλους. Οι λέξεις χαρακτηρίζουν εν πολλοίς και την κοινή ρίζα και καταγωγή. Αποτελούν ένα διακριτικό γνώρισμα της κοινής γλώσσας σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Κι όπως έλεγε κι ο γεωγράφος, ιστορικός και περιηγητής του 5^ου αι π. Χ. Ηρόδοτος στο Η’ βιβλίο του με τίτλο «Ουρανία» «το ελληνικόν εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα» («υπάρχει και το ελληνικό έθνος από το ίδιο αίμα και με την ίδια γλώσσα  μ’ εμάς, με το οποίο έχουμε κοινά ιερά των θεών και κοινές θυσίες και ήθη κοινά»)

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που στη Διαλεκτική βυθού, (Ποίηση, εκδ. «Mανδραγόρας», έργο εξωφύλλου: Χριστόφορος Β. Κατσαδιώτης, Αθήνα 2014, σελ. 80) του Σταύρου Σταμπόγλη, αλλά και στις προηγούμενες ποιητικές του συλλογές ο τόπος, το τοπίο, οι λέξεις εμφανίζονται είτε ως τίτλοι συλλογών, είτε ως τίτλοι ποιημάτων, είτε εμπεριέχονται σε στίχους. Έτσι έχουμε τους τίτλους των  συλλογών: Γη (2009), Τόπος Νωδ (2011), Αποτυπώσεις (2012), Απόδοση τοπίων (2012), Ελάχιστος τόπος (2013), και το πρόσφατο Διηγήσεις πόλεων (εκδ. Κέδρος, 2016, σελ. 64).

Τίτλους ποιημάτων από τη Διαλεκτική βυθού: «Χημεία τοπίου», «Αντίληψη τοπίου», «Άγος πόλεως Ι-ΙΙΙ», «Λαβύρινθος», «Τοπίο αιφνιδιασμού», «Πενιχρό τοπίο», «Μέτωπο πόλεως», «Ευκαιρίες πατρίδας», Σχεδόν φαύλη πόλη Ι-ΙΙ», Πινάκιο άστεως», «Πεδίο», «Μεσάνυχτα στην πόλη», «Παρυφές κυρίως ναού».

Και για να μη παρεξηγηθούμε σε ύποπτες εποχές όπου εθνικισμοί και στοιχειώδεις άγνοιες πλειοδοτούν σε εποχές ημιμαθείς και παρακμασμένες με κίνδυνο κι ο Ηρόδοτος να χαρακτηριστεί «Ελληναράς», (βλ. ενδεικτικά ποιήματα σελ 48 και 49), τόσο η αναφορά μας όσο και η ουσία της δουλειάς του Σταύρου Σταμπόγλη δε χαρακτηρίζεται από στενόμυαλο ελληνοκεντρισμό: αντιθέτως είναι βαθειά πολιτική –κοσμοπολιτική θα έλεγα, και βαθειά διαβασμένη με το έρμα που χρειάζεται σ’ αυτούς που ματώνουν μέσα στην τέχνη κι όχι σε προθαλάμους γραφείων δημοσίων σχέσεων: καθώς επαιτούμε σε λαβυρίνθους έξεων και/ προφάσεων, οι μέρες απαιτούν/ το αναγκαίο ήθος («Μνηστήρες»), Έτσι κι αλλιώς, τα ψήγματα/ του μέλλοντος είναι η βαρύτατη/ μοναξιά της μέρας μου  («Σταύρωση επί σπείρας»), Ότι η ελπίδα γεννιέται/ δεν ανασύρεται «Αντίληψη τοπίου»).

Ο τόπος του και οι λέξεις του έχουν τη χθόνια γείωση: (βλ. από την τριλογία Κολάζ το ποίημα «Περί βεγγαλικών»: σχεδόν ακρίτας, σχεδόν νεκροπομπός./ σταθμεύω οχήματα, αποθηκεύω ψυχές. Μια χθόνια διάσταση που συναντάται σε δυο κορυφαίες και συνάμα ιερές τελετουργίες του τόπου μας: την Τραγωδία και το ζεϊμπέκικο εκεί όπου χτυπούν οι χορευτές αποφασιστικά χέρια και πόδια με κρότο πάνω στη γη για να ακουστούν και να συνδεθούν τόσο με τον πάνω όσο και με τον κάτω κόσμο της ζωής: Κόκκο-κόκκο κερδίζεται η αξιοπρέπεια/ της αιωνιότητας^. / Για να μην στεγνώσουν όλα στο ενιαίο της ασφάλτου […] Πέρασμα θεών, ή πολύτιμος χείμαρρος/ διατρέχει το υπέδαφός μου/ Κάθε στιγμή εξορύσσομαι («Γραφεύς βυθού»).

Και τώρα οι «λέξεις»: από τα 66 ποιήματα στη Διαλεκτική βυθού πέραν του τίτλου της συλλογής ως ρήμα «λέω», ως ουσιαστικό «λέξη ή φθόγγος» τις συναντάμε σε 18 ποιήματα: Λέξη προς λέξη συλλαβίζουμε τις πτήσεις, ή: διαλέγουν τις λέξεις/ Έχουν τις λέξεις μιλάνε για τις απώλειες  («Είδος αντίστιξης»), ή: Καταγραφές τραυμάτων και/ υπομονής κυρίως^./ λέξη/ προς λέξη («Κατάρτιον»).  Τελευταίο παράδειγμα από το ποίημα «Ατελής Οδύσσεια»: Οι λέξεις κουράζονται πριν έρθει η ώρα τους./ Οι λέξεις μεταμορφώνονται πριν πεθάνουν. […] Αναζήτηση ελευθερίας σημαίνει/ εμπιστοσύνη στο ταξίδι των λέξεων.

 Αυτή η επικυριαρχία της λέξης και της θάλασσας, που από κοινού με την υπαρξιακά φορτισμένη και ταυτοχρόνως ρωμαλέα αναζήτηση των ατομικών ευθυνών –δηλωτικό του κεφαλαιώδους χαρακτήρα της ηθικής υπόστασης (και της αλήθειας/εντιμότητας) ενός έργου, επανέρχονται σχεδόν σε κάθε ποίημα της συλλογής. Για να καταδείξουν τη συντριβή και το σέβας με την οποία ο Σταμπόγλης πλάθει την ποίηση του: Το πρωινό  μοιάζει με δάκρυ που διστάζει/ Σιγά-σιγά αποκαλύπτεται/ ο λυγμός/ Ένα πρωινό στην Ακρόπολη.

Όπως τη στιγμή που ο ιερέας εφιστά την προσοχή με τη φράση «τας θύρας, τας θύρας εν σοφία πρόσχωμεν» ώστε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας να τελεστεί μεταξύ μυημένων δηλαδή πιστών, έτσι κι ο Σταμπόγλης το ίδιο μυστηριακά συναρμολογεί «Νεαρές λέξεις διασκελίζοντας τις συμβάσεις/ του κόσμου» για να αποκαλύψει τις δικές του ανθρώπινες πληγές όχι κατ’ ανάγκη σε ειδήμονες, αλλά αντίθετα προς αναγνώστες, δηλαδή σε κάθε άνθρωπο, σε κάθε συνομιλητή και συμπάσχοντα: Κάθε ευθεία στο μάτι είναι ένας κόκκος/ στις καμπύλες του Θεού/ Κάθε καμπύλη και μια ριζούλα χάους/ Και το χάος υπολογίζεται με τις διασκελιές/ της ήττας μου./ Αλλά ήττα σημαίνει αγκαλιάζω την ενοχή μου, βγαίνω στην ευθύνη μου/ Αλλά ήττα σημαίνει πειράζω τη ζωή/ να στραφεί να με κυκλώσει.

Λυρική ποίηση, ποίηση διαλόγου, ύμνος στη φύση του

ανθρώπου και στην ουσία της ζωής, ωδή στην ανοιχτή θάλασσα και τους ανοιχτούς ορίζοντες της σκέψης, στίχοι φτιαγμένοι από «Βοριάδες· λοφία ιωδίου νύχτα-μέρα». Διαβάζουμε επίσης στις ποιητικές εικόνες του: Αυτό το καλοκαίρι με αγκαλιάζει θάλασσα, ή αλλού: Κι από την πρύμνη, μια πρέζα θυμαριού/ μεθάει τους δισταγμούς της πλώρης. Αλλά και ποιήματα κοινωνικής ευαισθησίας όπως αυτό με τίτλο «Παγκόσμιο έθνος»: Τινάζουν τη νύχτα απ’ τα μαλλιά τους/ Τακτοποιούν τα στρωσίδια· μισή κουβέρτα/ επάνω, μισή κουβέρτα κάτω […] παρειές από χαρτόνια συσκευασίας/ Κι ύστερα αφήνουν την πλατεία. ξεχύνονται/ στους δρόμους/ Νεαρές λέξεις διασκελίζοντας τις συμβάσεις/ του κόσμου/ Και παραμάσχαλα το προσκεφάλι· μια/ αλλαξιά ηπείρους στη/ νάιλον σακούλα.

Ποιητικά ανήσυχοι, πολιτικά εν εγρηγόρσει και αισθητικά εν εξελίξει στίχοι μπλέκουν και πλέκονται ανάμεσα στα άκρα μεταξύ ύπαρξης (κατά Καρούζο) και ανυπαρξίας (κατά τις εναγώνιες αναζητήσεις μας): Με θάνατο πέφτουνε τις Κυριακές, με θάνατο/ ξυπνάνε τις Δευτέρες/ Χρόνια τώρα στην αλήθεια αμάθητοι/ Μα περσότερο οργίζονται γιατί γνωρίζουν/ πια πως τους προδώσαν οι επιστήμες/ κι όχι η άγνοια.                     

Κώστας Κρεμμύδας

Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946 στην Αθήνα. Tελείωσε το ΙΓ΄ Γυμνάσιο Αθηνών και την Τεχνική Σχολή Δοξιάδη. Στη συνέχεια φοίτησε στη Γαλλία, στην Ειδική Αρχιτεκτονική Σχολή Παρισιού. Εργάστηκε στον Ιδιωτικό και στον Δημόσιο Τομέα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά το 2007.