Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΝΑΡΟ
Στην Αλίκη[i]
Ακέφαλο άλογο στο ποτάμι
με τα πόδια στα γαλανά νερά.
Απ’ το λαιμό του βγαίνουν ψάρια.
Τα ψάρια πηδούν στο δωμάτιο
με απειλούν με τη λάμψη τους τρέχω
σε μια γωνιά και χλιμιντρίζω.
Ακούει ο Γουναρό απ’ τη σοφίτα
κατεβαίνει μου ξεριζώνει το κεφάλι
και το βιδώνει στ’ άλογο.
Τα ψάρια ορμούν απ’ το πάτωμα
μπαίνουν απ’ το λαιμό μου στο κορμί.
Και πάνω εκεί βροντάει το τηλέφωνο∙
πετάγετ’ ένα ψάρι το σηκώνει:
Εμπρός! λέει, έπεσε το κάστρο!
Εμπρός! λέω κι εγώ απ’ τον πίνακα,
το βλέπω η Τροία πάρθηκε ─
Βλέπω και το ζωγράφο μας να δένει
ηττημένους και νικητές μαζί
με τα πιο φωτεινά του λητάρια.
Σε γράμμα του απ’ τις 3.10.1983 ο ποιητής Νίκος Καρούζος, κάνει λόγο για το μεταϋπερρεαλιστικό στοιχείο της ποίησης του Παπακόγκου που “συνάγεται σε μια βαθύτερη πάντα λογική”. Και προσθέτει: “Πολλά μέσα στους Μύθους σου, φίλε Κωστή, μου θύμισαν κάπως τη ζωγραφική του Ιερώνυμου Bosch (περί το 1450-1516), αυτού του δαιμονιώδους αναγεννησιακού Ολλανδού, με την παραξενιά που ξέφευγε απ’ την τοτεσινή εικαστική ρητορεία, τον αχώνευτο ορθολογισμό της φαντασίας. Η αναγωγή τούτη γίνεται σε επαινετική κατάφαση κι ωσάν χειροκρότημα για τους Μύθους“.
Τα ποιήματα γράφτηκαν στη διάρκεια της εφταετίας των συνταγματαρχών κι απ’ τον αντιδικτατορικό αγώνα αυτόν είναι εμπνευσμένα και τα τέσσερα λυρικά βιβλία του Κ.Π.: Πολική νύχτα, Όστρακα, Όνειρα και Μύθοι, τα οποία, ταυτόχρονα, εκφράζουν και το γενικότερο επαναστατικό πνεύμα που επικρατούσε στον κόσμο κατά τη δεκαετία του ’70. Να θυμηθούμε ότι η συλλογή Τουριστικός οδηγός που παρουσιάσαμε μόλις πέρσι από τον Μανδραγόρα, πενήντα χρόνια μετά την έκδοσή τους στη Σουηδία, (όπως και η παρούσα συλλογή Μύθοι), εντάσσεται σε αυτήν ακριβώς την τετραλογία της αντιδικτατορικής ποίησης, ως μέρος της συλλογής Πολική νύχτα που προαναφέραμε.
Οι “Μύθοι” του Παπακόγκου, σημειώνει σε εφημερίδα της εποχής ο Σουηδός κριτικός Όλα Πέρσον, μεγάλωσαν κάτω απ’ τον ίσκιο της ελληνικής δικτατορίας. Πίσω απ’ τη μυθική επιφάνεια των ποιημάτων, τον παραλογισμό και το μαύρο χιούμορ, κρύβεται ο τρόμος και η ανταρσία. Αυτός ήταν ο τρόπος του εξόριστου ποιητή να πολεμήσει, μάχη που φυσικά σήμανε και την κατάχτηση των οχυρωμάτων μιας άλλης γλώσσας. Με τη θητεία του στον ξένο για μας ελληνικό λυρικό νεωτερισμό, ο Παπακόγκος μεταφέρει στη σουηδική ποίηση νέες και πλούσιες πρώτες ύλες.
Κι όμως τα ποιήματα της συλλογής Μύθοι παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα και σύγχρονα, όπως άλλωστε θα διαπιστώσει ο ίδιος ο αναγνώστης. Ενδεικτικό το ποίημα “Τα πεσκέσια” που αναφέρεται στη χαρακτηριστική διαχρονική φιγούρα ενός βουλευτή:
Ήρθε πάλι ο κυρ-βουλευτής
να μαζέψει ψήφους στο φτωχοχώρι.
Τούτη τη φορά οι χωριανοί
έβγαλαν και του χάρισαν
τα μάτια και τ’ αφτιά τους:
Πάρτα, του λένε, κρέμαστα
μες στη Βουλή να σε θωρούμε
να σ’ ακούμε
εσένα και το κόμμα σου που πολεμάει
να μας βγάλει απ’ τη λάσπη!
Τους ευχαρίστησε ο κυρ-βουλευτής
μα ξέχασε τα πεσκέσια τους
βαθιά στη σκοτεινή του τσέπη.
Το φτωχοχώρι
έγινε τότε τυφλοχώρι
έγινε κουφοχώρι και ζωοχώρι
και οι χωριανοί μέσα στη λάσπη τους
ζούσαν ευτυχισμένοι.
Τόσο ευτυχισμένοι του λόγου τους
όσο κι ο κυρ-βουλευτής
στης πρωτεύουσας τα σαλόνια.
Ποίηση με βαθύ φιλοσοφικό στοχασμό, με σαρκασμό και χιούμορ που διατυπώνει, μέσα από την μοναδική χρήση και σύνθεση των λέξεων, των ιδεών και των συναισθημάτων που προτάσσει ο Παπακόγκος στο έργο του, το πλαίσιο αξιών που είναι αναγκαίο σε μια κοινωνία δημοκρατική κι επομένως ελεύθερη. Έχοντας πλήρη επίγνωση της πραγματικότητας “ο ποιητής ιδροκοπάει σηκώνοντας τις λέξεις” με την ελπίδα να λιγοστέψουν τα βάσανα του κόσμου:
Ο Άτλας
Αν σήκωνε στους ώμους του
τα βάσανα της γης
θα ‘χε γονατίσει από χρόνια.
“Μ”
Ο Κωστής Παπακόγκος γεννήθηκε το 1936 στο Παχτούρι της κεντρικής Πίνδου. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 κατοικεί μόνιμα στη Στοκχόλμη όπου και ασχολείται αποκλειστικά με τη λογοτεχνία. Εξέδωσε, μέχρι σήμερα, δεκαεννιά ποιητικές συλλογές, καθώς και άλλα δέκα βιβλία σε διαφορετικούς τομείς. Είναι μέλος της Ομοσπονδίας Συγγραφέων Σουηδίας και του Σουηδικού ΠΕΝ Κλαμπ.
Από τις εκδόσεις Μανδραγόρας από το 2008 κυκλοφόρησαν οι ποιητικές του συλλογές: “Γκρεμόχορτα”, “Ιθάκη” (2010), “Χιονισμένος λύχνος” (2012), “Η έβδομη λιαχτίδα” (2014), “Νυχτερίδες” (2015), “Τουριστικός οδηγός” (2018). Το 2016, σε εκλογή και επιμέλεια του Κωστή Παπακόγκου, κυκλοφόρησε επίσης από τον Μανδραγόρα το βιβλίο με τα άπαντα και μη λογοκριμένα ποιήματα του πατέρα του (Νίκος Παπακόγκος, Απλ
[i] Το ποίημα αναφέρεται στον ζωγράφο Γιώργο Γουναρόπουλο (1890-1977) που υπέγραφε τα έργα του ως Gounaro και αφιερώνεται στην Αλίκη Θεοδωρίδου-Νορ (Παρίσι 1907- Αθήνα 1995), ελληνίδα ηθοποιό, κόρη της Κυβέλης και σύζυγο του θεατρικού συγγραφέα και σατιρικού ποιητή Πωλ Νορ. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής εφταετίας στην Ελλάδα, το ζευγάρι Νορ αυτοεξορίστηκε στη Σουηδία, όπου ανέπτυξε πλούσια αντιδικτατορική δράση, και συνδέθηκε φιλικά κι αγωνιστικά με τον Κωστή Παπακόγκο.