Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλος, Φυλακισμένα γράμματα, Σειρά: Δοκίμιο-Κριτική, εκδ. «Mανδραγόρας» Αθήνα 2023, έργο εξωφύλλου Emma Churcheward, σελ. 128, αρ. έκδ. 387, ISBN 978-960-592-169-9, τιμή 12,72 ευρώ
Ο Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλος, διδάκτωρ ψυχολογίας, επιτέλεσε ως σχολικός ψυχολόγος ένα σημαντικό έργο στην Κυπριακή Εκπαίδευση. Υπήρξε πρωτοπόρος σε εποχές που στην Κύπρο η σχολική αποτυχία κι ο λειτουργικός αναλφαβητισμός αντιμετωπίζονταν ως μια αναπηρία του ιδίου του παιδιού ή και της οικογένειάς του. Αυτή η αντιμετώπιση οδηγούσε και οδηγεί νομοτελειακά στην περιθωριοποίηση και την εγκατάλειψη του σχολείου. Ο Δρ Παπαδόπουλος, αντιλαμβανόμενος ότι τα παιδιά κυρίως από τα μη προνομιούχα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα παρουσίαζαν αποτυχία σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες, εμπνεύστηκε κι εφάρμοσε ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Σε αυτό το πρόγραμμα εντάχθηκαν μαθητές που ενώ είχαν ήδη ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση είχαν επίπεδο κάτω της δευτέρας δημοτικού. Εργάστηκε επί χρόνια άοκνα, πρώτα για να πείσει την ηγεσία της Εκπαιδευτικής Κοινότητας, μετά για να βρει συνεργάτες και τέλος για να εποπτεύσει και να εμψυχώσει ο ίδιος τους εκπαιδευτικούς λειτουργούς που συμμετείχαν στην προσπάθεια.
Στο παρόν βιβλίο του με τίτλο «Φυλακισμένα γράμματα», εφαρμόζει μιαν επαναστατική μεθοδολογία υποβάλλοντας σε εξέταση το εκπαιδευτικό σύστημα κι όχι τον μαθητή. Δίνει τον λόγο σε αυτούς που το εκπαιδευτικό σύστημα τους τον στερεί. Τα λειτουργικά αναλφάβητα παιδιά έχουν βήμα να εκφράσουν την λύπη τους για τα βιώματα του σχολικού πόνου και αποκλεισμού.
Το πρόγραμμα αντιμετώπισης του λειτουργικού αναλφαβητισμού εφαρμόστηκε μέχρι το 2005 στα Γυμνάσια της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παρατίθενται κείμενα όλων των συντελεστών του Προγράμματος:
- Τα ίδια τα παιδιά που συμμετείχαν εμφανίζονται με τα πρώτα κείμενά τους, καθρέφτες του προβλήματος, και στη συνέχεια με απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις τους που αποτυπώνουν την πρόοδό τους, όχι μόνο την εξέλιξή τους στα μαθήματα αλλά και την ψυχοκοινωνική τους ενδυνάμωση που είχε ως κατάληξη την ισότιμη ένταξή τους στη σχολική κοινότητα.
- Επίσης, οι καθηγητές που, αφού ξεπέρασαν τις όποιες επιφυλάξεις και δισταγμούς τους, αποφάσισαν να συμμετάσχουν στο Πρόγραμμα, γράφουν απολογιστικά για την εμπειρία τους, την οποία όλοι αξιολογούν ως μοναδική τόσο για τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στους μαθητές αλλά και για τη δική τους συνειδητοποίηση και εξέλιξη μέσω αυτής της διαδικασίας.
- Τέλος παράγοντες της Διεθνούς Εκπαιδευτικής Κοινότητας που κατέστησαν κοινωνοί του Προγράμματος σε ημερίδες και συνέδρια καταθέτουν τις απόψεις τους.
Συμπέρασμα του εγχειρήματος αλλά και του βιβλίου: Δεν δικαιολογείται ο αποκλεισμός κανενός μαθητή από τη μαθησιακή διαδικασία.
Εν τέλει αξίζει μια αναφορά στο εξώφυλλο του βιβλίου που φιλοτεχνήθηκε από την Emma Churcheward και αποτυπώνει τον πόνο του αποκλεισμού, όπως εύστοχα εξηγείται και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου
Ο Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλος γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου το 1952. Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence στη Γαλλία όπου πήρε πτυχίο και μεταπτυχιακό τίτλο στην Ψυχολογία. Επιστρέφοντας στην Κύπρο, από το 1976 μέχρι το 2013 εργάστηκε στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου. Το 1997 απέκτησε τον τίτλο του Διδάκτορος από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) καταθέτοντας τη διατριβή του με θέμα «Λειτουργικός αναλφαβητισμός: Σχολικός αποκλεισμός και σχολικός πόνος», η οποία τον ίδιο χρόνο εκδόθηκε και σε βιβλίο από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη.
Την περίοδο 1997-1999, ’δίδαξε ως Επισκέπτης Αναπληρωτής Καθηγητής στο «Τμήμα Επιστημών της Αγωγής» στη Σχολή Ψυχολογίας και Επιστημών της Αγωγής» του Πανεπιστημίου Aix–Marseille Ι, και την περίοδο 2000-2002 ως Ειδικός Επιστήμονας στο «Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Οι δημοσιεύσεις του αναφέρονται κυρίως σε θέματα σχολικής αποτυχίας, λειτουργικού αναλφαβητισμού, νεανικής παραβατικότητας, βίας στο σχολείο, χρήσης ουσιών και αγωγής υγείας. Για τις δημοσιεύσεις του και τις εργασίες του στα πιο πάνω επιστημονικά πεδία έχει αναγνωριστεί ως εμπειρογνώμονας από Πανεπιστήμια της Ευρώπης, διεθνείς και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς όπως την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, την UNESCO, το Υπουργείο Παιδείας της Γαλλίας καθώς και από άλλους επιστημονικούς φορείς
***
Αντρέας Τιμοθέου, Ενδύματα Οδύνης – 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, Τρίγλωσση έκδοση, Robes of Sorrow, 100 years from the birth of Maria Callas, Translated by Despina Pirketti, Vestiti Sofferti, 100 anni dalla nascita di Maria Callas, Tradotto da Alexandra Zambà, έργα του βιβλίου: Μόνικα Βούλγαρη-Γκλάσζνερ Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα, Απρίλιος 2023, 16Χ24, αριθμ. έκδοσης: 386, ISBN 978-960-592-168-2, σελ. 112, τιμή 12,72 ευρώ.
Γυναίκες της άλλης όχθης
σας φορώ ραμμένες/ στο σαρκίο του ρούχου μου.
(…)
Κυοφορώ το ένδυμα μίας φωνής
κι όσης αγάπης δεν πρόλαβα να δώσω.
«Μαρία ομιλεί»
Ο Κύπριος Αντρέας Τιμοθέου νέος στην ηλικία αλλά πλέον ώριμος λογοτέχνης, με την ευαισθησία που τον διακρίνει και με την άρτια ποιητική τεχνική του, εμπνέεται από την προσωπικότητα και το έργο της Μαρίας Κάλλας, διαλέγεται μαζί της και δημιουργεί 14 ποιήματα, («Μαρία ομιλεί», «Νόρμα», «Λεονόρα», «Λουτσία», «Tόσκα», «Τραβιάτα», «Μαντάμ Μπάτερφλαϊ», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Άννα Μπολένα», «Μήδεια», «Το μέσα ένδυμα I», «Το μέσα ένδυμα II», «Το μέσα ένδυμα III», «Το μέσα ένδυμα IV»), κάποια ομότιτλα με τους ρόλους που ερμήνευσε η σπουδαία καλλιτέχνιδα. Παράλληλα, στο οπισθόφυλλο και σε σελίδες του εσωτερικού του βιβλίου αποτυπώνονται λόγια της ίδιας της Κάλλας. Ακόμα, το βιβλίο κοσμείται από πρωτότυπα σχέδια των «ενδυμάτων Οδύνης» που παραπέμπουν στις τουαλέτες των ρόλων, φιλοτεχνημένα ειδικά για το βιβλίο από τη ζωγράφο Μόνικα Βούλγαρη-Γκλάσζνερ. Και τέλος παρατίθενται περιλήψεις της υπόθεσης κάθε όπερας που εμφανίζεται ως τίτλος ποιήματος της συλλογής, ενώ το εγχείρημα προλογίζεται από τον συλλέκτη Νίκο Χαραλάμπους και την ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου.
Μια ολοκληρωμένη συμβολή του Αντρέα Τιμοθέου στον εορτασμό των 100 χρόνων της κορυφαίας ελληνίδας σοπράνο.
Ο Αντρέας Τιμοθέου γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1990. Σπούδασε με υποτροφίες Επιστήμες της Αγωγής και Διδακτική του Γλωσσικού μαθήματος στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός σε Δημοτικά σχολεία. Τα Ενδύματα Οδύνης είναι η όγδοη ποιητική του συλλογή, ενώ έχει στο ενεργητικό του και τη συλλογή διηγημάτων Ιστορίες με Δαντέλα, η οποία βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη. Έχει τιμηθεί με το δικοινοτικό βραβείο Ποίησης της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου.
***
Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, Με λένε Εύα, Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση έργο εξωφύλλου Γιώργος Ξένος, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα, Μάιος 2023, σελ. 64, τιμή 10,60.
Να γίνω υποκείμενο της ιστορίας μου
Να την ξαναγράψω δίχως αίμα και θάνατο
Πριν πεθάνεις ζήσε
αλλά πώωωωωςςςςςς
με λένε Εύα
με λένε Εύα και είμαι μισή
–κομμάτι απ’ το πλευρό του άλλωστε–
με αποκάλεσαν άτακτο στοιχείο
έφαγα το κεφάλι του ουροβόρου όφεως
αυτός την ουρά του
ο Αδάμ το μήλο
μετά ο κόσμος ήρθε στα ίσα του
επινοήθηκαν σπουδαίες έννοιες
μίασμα ύβρις δολιότητα εκδίωξη
χρίσαμε εφέτη τον εθίσαμε να κλέβει στο ζύγι
ένοχο ορίσαμε την ενδόμυχη επιθυμία
μου ανατέθηκε να την προσωποποιούμαι
τη θύμιζαν ο αριστερός μαστός μου το τρέμουλο των γλουτών
εκείνο το λακκάκι στο λαιμό μου
χάσαμε τα άδολα εκμαγεία βέβαια
όμως κερδίσαμε στην αναζήτηση
πώς θα αντέχονταν αλλιώς τέτοια ανία τέτοια τελείωση
το πιο σπουδαίο ωστόσο συμβαίνει τις νύχτες
όταν μετουσιώνεται η στιγμή σε αιωνόβιο δέντρο
τότε αφοσιωμένη της υποκλίνομαι
βγαίνω απ’ τον εαυτό
γίνομαι φτερό Ίκαρου λιώνω στο στέρνο του άνδρα
και να σκεφτείς όλοι τους έχουν εξέλθει από τη μήτρα μου
και ο πρωτόπλαστος και ο Άβελ και ο Κάιν και οι θεοί και τα δαιμόνια
Η πρωταρχική κραυγή της γένεσης μέσα στον γαλαξία των αστεριών. Μέσα από μια γλωσσοκεντρική γραφή αλλά και δύο εικονοποιήματα στην αρχή και το τέλος της συλλογής η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη διατυπώνει τη γυναικεία ποιητική της γλώσσα: Γαία/ γυναίκα γόνιμη/ γαζέλα/ γονατίζει/ γλώσσα γλυφή/ γλείφει/ γυροφέρνουν γαμέτες/ γνέφουν γαλήνια / γοά/ γόοι γέννας// γένεση// γέννηση. Με παράγωγα λέξεων και λέξεις ομόριζες και ομόηχες διαμορφώνει τη φωνή-λόγο που θα αφηγηθεί την ιστορία της δημιουργίας με πρωταγωνιστή τον άνθρωπο κι έμφαση στο γένος θηλυκό: «ναυάγιο και ναυαγός στην παλάμη γοργόνας». Βλ. επίσης το ποίημα «ανδροειδές»:
Έχω φωνή
και όμως άφωνο
δίχως φωνητικές χορδές
ηχώ παρηχήσεις
το άκρον άωτον της λογικής
και όμως άλογο
λέξεις ανάλεκτες κατακλύζουν
την αφύσικη φύση μου
δίχως θεούς δίχως δαίμονες
δίχως αβεβαιότητες και σχετικότητες
εργαλείο κι όμως εργοδηγός
έρχομαι με απαντήσεις πριν το ερώτημα
είμαι η λύση άνευ προβλήματος
χειραγωγούμενος
κι όμως χειραγωγώ
υποτελής
και όμως δυνάστης
γράφω σονέτα εφάμιλλα του Πετράρχη
διαγωνίζομαι με ομότεχνους
απόγονοί μου οι γεννήτορες…
Στη σκιαγράφηση της πορείας του επικαλείται τον μύθο πρωτίστως και δευτερευόντως την ιστορία. Ο Κάιν και τα Άνθη του κακού, κατά Μπωντλαίρ, συμβάλλουν στην κάθαρση. Στον διάλογό της με τη ζωή-ποίηση επιστρατεύονται ποιητές: από τους τραγικούς, τον Όμηρο και τη Σαπφώ, τον Σολωμό έως τους σύγχρονούς μας Ζωή Καρέλλη, Αχμάτοβα και Γιώργη Παυλόπουλο, θεωρητικοί της ψυχανάλυσης, Βίλχεμ Ράιχ, Φρόυντ, το γυναικείο σύμβολο της προσμονής: Περσεφόνη και Πηνελόπη, γλύπτες, συγγραφείς, σπαράγματα ιδεών, εικόνες, γρίφοι, φράσεις που λειτουργούν ως διαμεσολαβητές της τελικής κατάθεσης και του αιτήματος για γνώση: ανάμεσα στο δαιμόνιο και το θείο/ η Άνθρωπος στην πυρά/ οι νύχτες σπαρμένες νεκρολούλουδα/ οι γαζέλες αποτεφρωμένες/ η σιωπή των αμνών αίνιγμα Αντιγόνης. Ένα αίνιγμα για την πορεία του ανθρώπου. Ένα αίτημα για αλλαγή όσων μας θλίβουν: αιώνες τώρα Αριάγνη ψάχνω το μίτο/ μήπως τον χάρισα στην παραζάλη μου/ μήπως μου τον υφάρπαξε ο Θησέας/ σε κάθε περίπτωση ποτέ δεν επιστράφηκε/ ξανά και ξανά ξαπλώνω στο βωμό Ιφιγένεια/ γίνομαι ούριος στις εκστρατείες του/ υφαίνω και ξεϋφαίνω Πηνελόπη/ ανέραστη/ Έμιλι αποζητώ την έκσταση στις λέξεις/ έγκλειστη// κρυώνω δεν αντέχεται πλέον ο νόστος της άνοιξης.
Ένα έργο σπονδυλωτό και ένας διάλογος μέσα από το ποικιλόμορφο τοπίο της τέχνης εκεί όπου άξονας κι εμπνευστής κάθε έργου της δημιουργίας παραμένει ο άνθρωπος. Μια αέναη γραφή στους λογισμούς της ύπαρξης άλλοτε ως αντίδοτο σε όσα συμβαίνουν κι άλλοτε ως απαντοχή στον αέναο κύκλο ζωής: αναβλύζω σε υδάτινες εκροές ραίνω γαμέτες με σπέρμα/ αναδύομαι ίριδα πίνω το χάος τεχνουργώ χλωροφύλλη/ αρδεύω άνυδρες στέπες σκορπίζομαι αφρός ευφορίας [ ] έρχομαι ή πάω/ Πουνέντες ή Σιρόκος/ κάτοπτρο είδωλο ή αντανάκλαση/ πώς λάμπει άυλη η υφή μου/ ωοειδές κάτι ή τίποτα/ αέναος κύκλος/ τι είμαι…
Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη γεννήθηκε και ζει στις Σέρρες. Είναι Κλινική Ψυχολόγος (Msc), Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτών Ενηλίκων, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και εγκεκριμένη μεταφράστρια στο μητρώο του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού της Σουηδίας (Kulturrådet). Ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές της στη Σχολή Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ουψάλας κι εργάστηκε ως ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια σε δημόσιες μονάδες Εκπαίδευσης, Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας στη Σουηδία και στην Ελλάδα. Διετέλεσε Διοικητική Προϊσταμένη του ΚΕΔΔΥ Σερρών, δίδαξε ως Λέκτορας στο ΤΕΦΑ Σερρών του ΑΠΘ και συντόνισε ομάδες Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών Ενηλίκων και Συμβουλευτικής γονέων σε προγράμματα δημόσιων φορέων και πανεπιστημιακών ΚΕΚ. Εξέδωσε πέντε ποιητικές συλλογές, μια συλλογή διηγημάτων, ενώ ανθολόγησε και μετέφρασε τρία βιβλία σουηδικής ποίησης. Συμμετέχει σε συλλογικές ελληνικές ή δίγλωσσες εκδόσεις και έντυπες ή ηλεκτρονικές ανθολογίες. Ποιήματα και διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, σουηδικά, γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά.