Στο Μέτωπο, «Άνθρωποι – Χρόνια – Ζωή»1
Συνάντησα μια ομάδα Εβραίων παρτιζάνων που βοηθάγανε τον στρατό να καθαρίσει τα υπόγεια και τις σοφίτες απ’ τους φασίστες. Έπιασα κουβέντα με δυο φοιτήτριες, τη Ραχήλ Μέντελσον και την Έμμα Γκόρφινκελ, που ζήσανε στο γκέτο. Οι Γερμανοί κάθε μέρα στέλνανε μια παρτίδα στο Ποναρύ ―εκεί τους σκοτώνανε. Οι ζωντανοί έπρεπε να δουλεύουν, τους στέλνανε στις αγγαρείες υπό φρούρησιν. [ ] Την άλλη μέρα η ημερήσια διαταγή ανέφερε την απελευθέρωση της Βίλνα: οι γερμανοί στο άλσος άρχισαν να παραδίδονται. Ξαναπεριπλανήθηκα στους δρόμους, κουβέντιασα με τους κατοίκους ―οι άνθρωποι είχαν τα χάλια τους, μένανε στα υπόγεια, συχνά χωρίς φαΐ, ακόμα και χωρίς νερό. όμως σχεδόν όλοι τους χαμογελούσανε ―τα χειρότερα είχαν περάσει. Πτώματα δεν υπήρχαν στους δρόμους. Οι φαντάροι ξεφορτώνανε απ’ τα γερμανικά αυτοκίνητα τις παλιατσαρίες. Λέγανε πως θα μοιράσουν ψωμί. Αραιά και πού αντηχούσαν πυροβολισμοί. [ ] Επιχείρησα να κοιμηθώ, ο ύπνος όμως δεν έλεγε να με πάρει. [ ] Αποφάσισα να διαβάσω κάποιο μυθιστόρημα… Ο ήρωας του διηγήματος του Τσέχωφ συνάντησε την κυρία με το σκυλάκι στη Γιάλτα. Δεν βρήκαν την ευτυχία όμως τουλάχιστον αυτούς δεν τους παραχώνανε ζωντανούς, [όπως έκαναν οι Γερμανοί], δεν τους φορτώνανε στα καμιόνια για να τους πνίξουν με τα αέρια. Δεν ζήσανε έχοντας διαρκώς τον θάνατο δίπλα τους, όπως τώρα. [ ] Είναι φρικτός ο πόλεμος, ακόμα και τώρα που δεν απέχουμε πολύ απ’ τη νίκη! Μήπως όμως γι’ αυτό ακριβώς ―που η νίκη είναι κοντά― μπορείς να κάτσεις και να στοχαστείς, να μελαγχολήσεις…
Ιλία Έρεμπουργκ2
Θα θυμάστε την αιματοβαμμένη αφίσα της διαιρεμένης, απ’ τον Αττίλα, Κύπρου με τη φράση «Δεν ξεχνώ». Πενήντα χρόνια μετά κι ενώ ο τουρκικός στρατός παραμένει ανενόχλητος και η κατοχή ενός κράτους μέλους του ΝΑΤΟ επί ενός άλλου κράτους επίσης μέλους του ΝΑΤΟ και, πλέον, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεχίζεται απρόσκοπτα, έρχεται, ως επιστέγασμα των κακώς γενομένων, πρόσφατη έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς το Κογκρέσο όπου ρητώς αναφέρεται ότι «η πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ και θα ενισχύσει την ενότητα του ΝΑΤΟ». [Δεν είναι βέβαια πολύς καιρός που απειλούσαν με κυρώσεις την Τουρκία για την αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400]. Και βέβαια ο εποικισμός στην Πόλη-Φάντασμα στα Βαρόσια, που προορίζονταν να επιστραφεί στην Κυπριακή Δημοκρατία, προχωρά κανονικά με φιέστες του Ερντογάν και επισκέψεις, εν είδει αξιοθέατου, για τους τουρίστες που θαυμάζουν τα λεηλατημένα κουφάρια των σπιτιών χιλιάδων Ελληνοκυπρίων που βρέθηκαν πρόσφυγες στον τόπο τους πριν 48 χρόνια. Με τις ευλογίες του ΝΑΤΟ. Και προφανώς οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες δεν απασχολούν τη διεθνή κοινότητα και την Αμερικανική ηγεσία καθώς φαίνεται ότι ανήκουν σε κατώτερη, ανύπαρκτη, έναντι των Ουκρανών, κατηγορία προσφύγων.
Θα θυμάστε επί Προεδρίας Κλίντον τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς με την κωδική ονομασία Operation Allied Force [Επιχείρηση Συμμαχικής Δύναμης] κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας από τις 24 Μαρτίου έως τις 10 Ιουνίου του 1999. Δολοφονήθηκαν ακόμη και δημοσιογράφοι που βρίσκονταν On Air σε εκπομπές της κρατικής τηλεόρασης στο Βελιγράδι. [Οι πολίτες ούτως ή άλλως είναι αναλώσιμοι στις «επιχειρήσεις»].
Γνωστές οι στενές σχέσεις Κλίντον-Γέλτσιν [«πατέρα της ρωσικής δημοκρατίας» τον χαρακτήρισε ο Κλίντον] με τους αμερικανούς να χρηματοδοτούν μεγάλο μέρος της προεκλογικής εκστρατείας για την επανεκλογή του Γέλτσιν τον Ιούλιο του 1996. Άλλωστε είχε διαχειριστεί άψογα και ανεξέλεγκτα το πέρασμα στον νεοφιλελευθερισμό: οι Ρώσοι ολιγάρχες [που τώρα σπεύδουν στην Τουρκία να εξασφαλίσουν τα κεφάλαιά τους] έγιναν ο μοχλός της ρωσικής οικονομίας. Τα εκατομμύρια των Ρώσων πολιτών απλώς επτώχευσαν και επείνασαν, οι δε εκζητούντες τον Κύριον ουκ ελαττωθήσονται παντός αγαθού. Τουτέστιν, κατά τον 33ο ψαλμό του Δαυίδ: εξέπεσαν στη φτώχεια και πείνασαν, όσοι όμως ζήτησαν με πόθο τον Κύριο και στήριξαν σ’ Αυτόν τις ελπίδες τους, δεν θα στερηθούν κανενός αγαθού. Ευτυχώς!
Κι επειδή στις εξουσίες δεν υπάρχουν αδιέξοδα να θυμηθούμε πως ο από το 1998 Διοικητής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν από τις Μυστικές Υπηρεσίες, ως εκλεκτός τού κατά γενική ομολογία διεφθαρμένου και αλκοολικού Γέλτσιν, τον Αύγουστο του 1999, ορίστηκε Πρωθυπουργός. Τέσσερις μήνες μετά, το μεσημέρι της 31ης Δεκεμβρίου 1999, ο Πρόεδρος Μπορίς Γιέλτσιν αφού ζήτησε συγγνώμη από τους Ρώσους που δεν πραγματοποιήθηκαν πολλά από τα όνειρά τους!.. με ξαφνικό διάγγελμα ανακοίνωσε την παραίτησή του από το αξίωμα του Προέδρου. Αντικαταστάτης του, κατά το Σύνταγμα (ο εγκαίρως διορισμένος πρωθυπουργός Πούτιν). Πρώτο διάταγμα, που υπέγραψε την 1η Ιανουαρίου 2000 ο νέος Πρόεδρος Πούτιν ήταν η «χορήγηση αμνηστίας στον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της Ρωσίας», δηλαδή τον Γέλτσιν. Η πολιτική οικογένεια του Γιέλτσιν και η νέα νομενκλατούρα των ολιγαρχών έκαναν τα πάντα προκειμένου ο προσωρινός πρόεδρος Πούτιν να νομιμοποιηθεί στην εξουσία με τις εκλογές της 26ης Μαρτίου 2000, όπως και έγινε. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν επανεξελέγη με συντριπτική πλειοψηφία Πρόεδρος της Ρωσικής Δημοκρατίας 4 χρόνια αργότερα (14.3.2004).
Μία από τις πολλές εταιρείες που πέρασαν κρυφίως και ως δια μαγείας στα χέρια ιδιωτών μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν και ο ενεργειακός κολοσσός της Γκάζπρομ (Gazprom). Κατά σύμπτωση ο έως τότε άγνωστος Μεντβέντεφ την περίοδο (2000-2001) ανέλαβε πρόεδρος της Γκάζπρομ, αντιπρόεδρος τη διετία (2001-2002) και από τον Ιούνιο του 2002 έγινε για δεύτερη φορά πρόεδρος της Γκάζπρομ έως τον Νοέμβριο του 2005 οπότε και διορίστηκε πρωθυπουργός από τον Πούτιν… Έκτοτε καταστρατηγώντας το Σύνταγμα εναλλάσσονταν στην εξουσία ο μεν Πρόεδρος ο δε πρωθυπουργός και τούμπαλιν. Για την ιστορία να θυμηθούμε πως στις 27.2.2022 βρέθηκε νεκρός στο γκαράζ του σπιτιού του, στην Αγία Πετρούπολη, ο 61χρονος Alexander Tyulakov, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του Ενιαίου Κέντρου Διακανονισμού (UCC) της Gazprom.
Επί Τζορτζ Μπους τζούνιορ και Τόνι Μπλερ έγινε η εισβολή στο Ιράκ (20.3.2003-Δεκέμβριο 2011) προκειμένου να αποτραπεί ενδεχόμενη επίθεση του Σαντάμ Χουσεΐν με πυρηνικά και χημικά όπλα. Ο Σαντάμ Χουσεΐν απαγχονίστηκε στις 30.12.2006. Πυρηνικά δεν βρέθηκαν. Εκ των υστέρων ο Τόνι Μπλερ μίλησε αορίστως για «λάθος» ενώ πλήθος δημοσιευμάτων στη Βρετανία αναδείκνυαν το φιάσκο των κατηγοριών. Ο εκ των συμβούλων του Βρετανού πρωθυπουργού Πίτερ Γκόλντσμιθ μεταξύ άλλων αποκάλυπτε πως είχε ήδη ενημερώσει τον Μπλερ από το 2003 ότι ο πόλεμος δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο για την «αλλαγή καθεστώτος» αφού ακόμη και αν η Χάρτα του ΟΗΕ επιτρέπει «τη στρατιωτική επέμβαση στη βάση της αυτοάμυνας», αυτό δεν ίσχυε στην περίπτωση της Βρετανίας, διότι δεν αντιμετώπιζε καμία απειλή από το καθεστώς του Σαντάμ.
Επί προεδρίας Ομπάμα με υπουργό Εξωτερικών τη Χίλαρι Κλίντον, σύζυγο του Μπιλ, νέες «επιχειρήσεις» του ΝΑΤΟ κατά της Λιβύης στις 31 Μαρτίου 2011 καθώς υπήρχαν αναφορές «ότι οι δυνάμεις του Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ αλ Καντάφι μπορεί να έχουν χρησιμοποιήσει βόμβες διασποράς κατά των ανταρτικών δυνάμεων». Η Κλίντον δεν έδωσε περισσότερες πληροφορίες, αλλά τόνισε ότι παρακολουθώντας την κατάσταση στη Μισράτα φαίνεται πως οι κυβερνητικές δυνάμεις έχουν προχωρήσει σε απεγνωσμένες ενέργειες με βόμβες διασποράς που θέτουν σε κίνδυνο αμάχους και προκαλούν μεγάλο αριθμό θυμάτων και τραυματιών. Αργότερα η Αμερικανίδα Υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε τη θλίψη της για τις απώλειες αμάχων από τις Νατοϊκές επιχειρήσεις. Στις 27 Ιουνίου 2011 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Καντάφι, κατηγορώντας τον «για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». [Το κακό με την ανθρωπότητα είναι πως πέφτει ανά τακτά διαστήματα θύμα των ευαίσθητων ηγετών της που την υπερασπίζονται έως τελικής πτώσεως ―της ανθρωπότητας.] Σύμφωνα με το Αλ Τζαζίρα ο Μουαμάρ Καντάφι τραυματισμένος και στα δυο του πόδια σκοτώθηκε το πρωί της 20ης Οκτωβρίου 2011 ενώ μετέβαινε στη γενέτειρά του, τη Σύρτη. Η σορός του ήταν εκτεθειμένη για 5 μέρες σε ψυγείο κρεάτων στη Μισράτα.
Το ταγκό και ο πόλεμος θέλουν πάντα δυο. Κι όταν ο ένας χάνει τα βήματα ο άλλος προλαβαίνει για να επανακτηθεί η αρμονία. Άλλως η καταστροφή είναι ολοκληρωτική. Μικρό το κακό αν στον χορό χαθούν κάποια βήματα. Στον πόλεμο αυτό είναι ολέθριο. Οι συνέπειες τραγικές, η άσκηση βίας άδικη, όπως και κάθε δολοφονία αμάχων και μη, είτε γίνεται από Συμμαχικά είτε από εχθρικά στρατεύματα. Κανείς πόλεμος δεν είναι δίκαιος. Ακόμη κι αν σε εξαναγκάζουν ή σε «συμβουλεύουν», όπως οι Γάλλοι τον Ελ. Βενιζέλο που έστειλε στην Ουκρανία το 1919 ελληνικά στρατεύματα να πολεμήσουν κατά των Μπολσεβίκων. [Δυστυχώς δεν έχει τα πρωτεία ο Πούτιν]. Για να μην αναφερθούμε στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, στρατού και αεροπορίας, που από τον Νοέμβριο του 1950 έως τον Δεκέμβριο 1955 στα πλαίσια της Συμμαχικής αποστολής του ΟΗΕ πολέμησε στη …γειτονική μας Κορέα. Είχαμε μόλις υποβάλει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ κι οφείλαμε να επιδείξουμε καλή διαγωγή την οποία ευτυχώς τηρούμε από τότε ανελλιπώς.
Κολάσιμη και καταδικαστέα κάθε καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όποιος το διαπράττει είναι εγκληματίας είτε εν καιρώ πολέμου βλ. Πούτιν, είτε εν καιρώ ειρήνης βλ. στρατόπεδο εγκλεισμού Γκουαντάναμο όπου από τον Ιανουάριο του 2002 έως σήμερα βασανίζονται και κρατούνται δεκάδες άνθρωποι. [Στην Επιτροπή Μυστικών Υπηρεσιών της αμερικανικής Γερουσίας έγινε λόγος για «βάναυσα βασανιστήρια [ ] τους κρατάμε επί 20 χρόνια χωρίς κατηγορητήριο, χωρίς δίκη, επειδή δήθεν δεν υπάρχουν αρκετά αποδεικτικά στοιχεία σε βάρος τους, αλλά ισχυριζόμαστε ότι παρόλα αυτά είναι επικίνδυνοι».
Υποχρέωση των δημοκρατικών κυβερνήσεων είναι να διασφαλίζουν με κάθε τρόπο την ειρήνη κι όχι να πυροδοτούν πολέμους ακόμη κι αν κοντόθωρα εκτιμούν πως πλήττονται οι αντίπαλοί τους. Τα παιχνίδια αυτά ενδεχομένως διευκολύνουν τα σχέδιά τους, οι συνέπειες όμως βαραίνουν πάνω στους λαούς. Κι αυτό συνιστά αγυρτεία, είναι πράξη εγκληματική. Από την άποψη αυτή είναι τουλάχιστον περίεργη η «απουσία» του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ από κάθε διπλωματική πρωτοβουλία για να αποτραπεί ο πόλεμος, ο οποίος θα μπορούσαμε να πούμε ότι υποδαυλίστηκε. Όταν μάλιστα ο Μπλίκεν από το 1994 βρίσκεται πίσω από κάθε Πρόεδρο των ΗΠΑ και πίσω από κάθε πόστο.
Πριν κλείσουμε την πρόχειρη ανασκόπηση θ’ άξιζε να παραθέσουμε μια απαντητική επιστολή του κιθαρίστα των Pink Floyd Ρότζερ Γουότερς στην 19χρονη Ουκρανή Alina Mitrofanova, που ’χε ζητήσει την παρέμβασή του μέσα στο γενικό κλίμα καταδίκης της εισβολής Πούτιν στην Ουκρανία:
Αγαπητή Αλίνα,
νιώθω αηδιασμένος από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, είναι εγκληματικό λάθος, κατά τη γνώμη μου, πράξη γκάνγκστερ, πρέπει να υπάρξει άμεση κατάπαυση του πυρός. Λυπάμαι που οι δυτικές κυβερνήσεις τροφοδοτούν τη φωτιά ρίχνοντας όπλα στην Ουκρανία, αντί να συμμετάσχουν στη διπλωματία που θα είναι απαραίτητη για να σταματήσει η σφαγή. [ ] Μια μακροχρόνια εξέγερση στην Ουκρανία θα ήταν εξαιρετική για τα γεράκια γκάνγκστερ στην Ουάσιγκτον, είναι αυτό που ονειρεύονται, «παίζουν το παιχνίδι» όπως κάνουν, «με τη γενναιότητα να είναι εκτός εμβέλειας». Ελπίζω ο Πρόεδρός σας να μην είναι γκάνγκστερ και ότι θα κάνει ό,τι είναι καλύτερο για τον λαό του. Δυστυχώς, ωστόσο, πολλοί παγκόσμιοι ηγέτες είναι γκάνγκστερ και η αποστροφή μου για τους πολιτικούς γκάνγκστερ δεν ξεκίνησε την περασμένη εβδομάδα με τον Πούτιν. Ήμουν αηδιασμένος από τους γκάνγκστερ Μπους και Μπλερ όταν εισέβαλαν στο Ιράκ το 2003, ήμουν και εξακολουθώ να είμαι αηδιασμένος από την κυβέρνηση των γκάνγκστερ της εισβολής του Ισραήλ στην Παλαιστίνη το 1967 και την επακόλουθη κατοχή του απαρτχάιντ αυτής της γης που συνεχίζεται τώρα για πάνω από πενήντα χρόνια. Αηδίασα με τους γκάνγκστερ Ομπάμα και Κλίντον που διέταξαν τους παράνομους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ τόσο στη Λιβύη όσο και στη Σερβία. Είμαι αηδιασμένος από τη μαζική καταστροφή της Συρίας που ξεκίνησε το 2011 από εξωτερική επέμβαση για την αλλαγή του καθεστώτος. Ήμουν αηδιασμένος από την εισβολή στον Λίβανο το 1982, όταν ο γκάνγκστερ Σιμόν Πέρες σε συνεννόηση με τις χριστιανικές πολιτοφυλακές φαλαγγιστών οδήγησαν στη δολοφονία Παλαιστινίων προσφύγων στους προσφυγικούς καταυλισμούς Sabra και Shatila.
Σε νιώθω Αλίνα [εσένα και τους δικούς σου] γιατί έχασα κι εγώ τον πατέρα μου Έρικ Φλέτσερ Γουότερς και τον παππού μου Τζορτζ Χένρι Γουότερς σε πολέμους κατά των Γερμανών.
Πιστεύω στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που υπογράφηκε στο Παρίσι το 1948. Έχω αγωνιστεί για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλον τον κόσμο και υποστηρίζω εσάς και τους δικούς σας τώρα, με όλη μου την καρδιά.
Μιλώντας για γκάνγκστερ, πρέπει να διαφωνήσω μαζί σας για ένα πράγμα στην επιστολή σας, στην πεποίθησή σας «200%» ότι δεν υπάρχουν Νεοναζί στη χώρα σας. Νομίζω πως είναι εσφαλμένη. Και τα δύο τάγματα Azov του στρατού σας, η Εθνική Πολιτοφυλακή και η C14 είναι γνωστές αυτοαποκαλούμενες ομάδες νεοναζί. Γκάνγκστερ είναι κι αυτοί. [ ] Τι άλλο Αλίνα; Λοιπόν, εμείς οι άνθρωποι, όλοι μας σε κάθε χώρα του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας και της Ρωσίας, μπορούμε να πολεμήσουμε τους γκάνγκστερ, μπορούμε να τους πούμε ότι δεν θα γίνουμε μέρος των σχεδίων τους, των θανατηφόρων πολέμων τους για να συγκεντρώσουν δύναμη και πλούτο ο ένας σε βάρος του άλλου. [ ] Αυτό θέλουν οι γκάνγκστερ, θέλουν να κουνάμε σημαίες. Έτσι μας διχάζουν και μας ελέγχουν, δημιουργώντας ένα προπέτασμα καπνού εχθρότητας για να εξαφανίσουν την έμφυτη ικανότητά μας να συμπάσχουμε ο ένας με τον άλλον, την ώρα που αυτοί λεηλατούν και βιάζουν τον εύθραυστο πλανήτη μας. Θα κάνω ό,τι περνά από το χέρι μου για να βοηθήσω να έρθει πίσω η ειρήνη σε εσάς, την οικογένειά σας και την όμορφη χώρα σας. Ο μακροχρόνιος πόλεμος/εξέγερση που ενθαρρύνουν η Χίλαρι Κλίντον και η Κοντολίζα Ράις και οι υπόλοιποι γκάνγκστερ των Γερακιών της Ουάσιγκτον δεν είναι προς το συμφέρον σας ούτε της Ουκρανίας.
Σου εύχομαι να είσαι καλά Αλίνα.
R.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ. Έχεις σκύλο; Εάν ναι, στείλτε μια φωτογραφία.
Άφωνοι, αδύναμοι, αμήχανοι και ηττημένοι για όσα συμβαίνουν και όσα πρόκειται να συμβούν κλείνουμε με τον Έρεμπουργκ, όπως αρχίσαμε. Περιγράφει τις προοπτικές του κόσμου μετά το τέλος του Πολέμου:
«Οι σύγχρονοί μας άνθρωποι δεν είναι μακέτες του ιδεώδους ανθρώπου του αιώνα που μας έρχεται. Σε πολύ άσχημες συνθήκες εκπληρώνουν ένα έργο πραγματικά χωρίς προηγούμενο, όμως καθένας τους έχει τις ελλείψεις και τις αδυναμίες του… Ξέρουμε ότι πρέπει να δώσουμε ζωντανούς ανθρώπους. Γι’ αυτό μας χρειάζεται σοβαρότητα, θέρμη και ανθρωπιά».
Για τον Μανδραγόρα
Κ. Κρεμμύδας
- Από την αυτοβιογραφία του Ιλία Έρεμπουργκ, Επιθεώρηση Τέχνης, τχ. 96, Δεκέμβριος 1962, μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, σελ. 610-617.
- Ο Ιλία Έρενμπουργκ γεννήθηκε στις 27 Αυγούστου του 1891 στο Κίεβο από Εβραίους γονείς, η οικογένειά του μετακόμισε στη Μόσχα, ως έφηβος ήταν φίλος με τον Μπουχάριν, φυλακίστηκε από το τσαρικό καθεστώς, βρέθηκε στο Παρίσι όπου γνωρίστηκε με τον Λένιν, ως πολεμικός ανταποκριτής κάλυψε την Οκτωβριανή Επανάσταση κι αργότερα τον Ισπανικό Εμφύλιο ως ανταποκριτής τής Ιζβέστια, άσκησε κριτική στον Στάλιν, υπήρξε συχνά στόχος της ναζιστικής προπαγάνδας, λόγω της εβραϊκής του καταγωγής και του κύρους του. Πέθανε στη Μόσχα 31.8.1967.