Α. Διευκρινιστικά
Σε συνέχεια άρθρου μου με θέμα «Πώς βλέπουν οι ίδιοι οι ποιητές τα ποιήματά τους»1 αποφάσισα να συνεχίσω το εγχείρημα αυτό με βάση την άντληση ποιημάτων από τρεις Ανθολογίες2.
Επέλεξα ορισμένα ποιήματα που –κατά τη μαχητή γνώμη μου– εντάσσονται στη βασική μου προβληματική για το πώς σκέφτονται οι ίδιοι οι ποιητές για την ποίηση [τους].
Τούτο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κι άλλα ποιήματα και άλλοι ποιητές που δεν συγκαταλέγονται στις παραπάνω Ανθολογίες ή που μου διαφεύγει το έργο τους.
Σε κάθε περίπτωση υπενθυμίζω ότι δεν είμαι ειδικός, φιλόλογος, λογοτέχνης ή κριτικός, οπότε εκ των προτέρων ζητώ την επιείκεια των αναγνωστών, ιδίως αν κάποιος λογοτέχνης έχει ήδη κάνει παρόμοια –και προφανώς καλύτερη από τη δική μου– σχετική προσέγγιση/ κατηγοριοποίηση3.
Β. Θεωρητικά
Μπορεί η ποίηση να εκλαμβάνεται ως μία υπαρξιακή αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στη φθορά και το θάνατο, ως ένα αποτύπωμα ελευθερίας και ταυτόχρονης αγωνίας, όμως η ποιητική γραφή και η ποιητική γλώσσα έχουν αποκτήσει το δικό τους χώρο [διδακτικής] ηθικής κι ευθύνης.
Ο ποιητής προφανώς δεν στοχεύει στην αλλαγή του Κόσμου, καμμιά φορά ούτε τη δική του μοίρα δεν μπορεί να ελέγξει. Η δύναμη της Τέχνης του συνίσταται στο να δίνει νόημα και ουσία στην ύπαρξή μας, να κάνει τον αναγνώστη να συλλογιέται και ν’ ανά-στοχάζεται, όχι τις αυταπάτες του, αλλά τις όποιες αλήθειές του.
Ελλειπτική, αφαιρετική, πυκνή, απορητική, ανατρεπτική η ποίηση συγκινεί κι αφυπνίζει συνειδήσεις. Ακόμα και η γνωμική ποίηση, με τα μηνύματα και τ’ αποφθέγματα, με τις παραβολές και τις υπερβολές της, έχει τη δική της παρηγορητική ή και αισιόδοξη εσωτερική αξία.
ΟΙ γενιές των ποιητών [του ρομαντισμού, της ήττας, της αμφισβήτησης, της στράτευσης, ακόμα και της σιωπής], κρατούν –με τον έναν ή τον άλλον τρόπο– ζωντανό το αφήγημα της ανθρώπινης παρουσίας, της ευαισθησίας, της ενσυναίσθησης.
Οι ποιητές δεν πρέπει συνεπώς να διακρίνονται σε ελάσσονες και σε μείζονες, αλλά σε διαμορφωτές ψυχής και σε κατασκευαστές μανιέρας.
Γ. Κατηγοριοποιήσεις
Για λόγους μεθοδολογίας και μόνο, δια-χώρισα τα ποιήματα/την ποίηση σε διαφορετικές κατηγορίες. Είναι προφανές ότι αυτή η κατάταξη δεν αντανακλά σε απόλυτο βαθμό την ουσία των στίχων, δεδομένου ότι αρκετά ποιήματα μπορεί να ενταχθούν σε πολλές κατηγορίες και ομαδο-ποιήσεις.
[1] Ποιήματα του ΑγώναΜανόλης Αναγνωστάκης
Από το Περιθώριο ’68-’69
Οι τίτλοι στα Περιεχόμενα, άμα τους διαβάζεις στη σειρά, φτιάχνουν ένα καινούργιο ποίημα, το πιο όμορφο ποίημα, χωρίς λόγια περιττά, χωρίς φιλολογία, χωρίς φτιασίδια [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της Ελπίδας βλ. Κατηγορία [7]
*
Νίκος Εγγονόπουλος
«Ποίηση 1948»
Τούτη η εποχή
του εμφύλιου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση κι άλλα παρόμοια
Γι’ αυτό και τα ποιήματά μου είναι τόσο πικραμένα
….είναι προπάντων τόσο λίγα [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της Άρνησης [5]
*
Μίλτος Σαχτούρης
«Ο στρατιώτης ποιητής»
Δεν έχω γράψει ποιήματα
Μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους, κύλησε η ζωή μου
Δεν έχω γράψει ποιήματα
Μόνο σταυρούς με μνήματα καρφώνω [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της
Ιδεολογίας [8] [2] Ποιήματα του Έρωτα
Κώστας Σοφιανός
Το φάντασμα του υποβολέα, Ιούνιος 1994
Τι κοινό έχω μ’ εσένα Ποίηση
και επιμένεις
στα μάτια να σε δω
*
Κωνσταντίνος Καβάφης
«Έτσι πολύ ατένισα»
Πρόσωπα της αγάπης, όπως τα ’θελεν
η ποίησίς μου… μες στες νύχτες της νεότητός μου
*
Του ίδιου
«Για τον Αμμόνη που πέθανε 29 ετών στα 610»
Βέβαια να πεις για τα ποιήματά του
αλλά να πεις και για την ομορφιά του
*
Ηλίας Βουτιερίδης
«Έλεγος»
…να λέει ποια σμίλη
την ποίηση του κορμιού
είχε σκαλισμένη
Κ.Γ. Καρυωτάκης
«Είμαστε κάτι»
Μας διώχνουνε τα πράγματα
κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της Άρνησης [5] ή του Εαυτού [4]
[4] Ποιήματα του Εαυτού / προς Εαυτόν Αλέξης Τραϊανός
«Κατοικίδιος σκορπιός»
έγινε βράδυ πάλι
ποίημα του δωματίου
Κατοικίδιος σκορπιός
κατεβαίνει απ’ το ταβάνι…
*
Κώστας Φλέγκας
«Η χαμένη αθωότητα»
Ήταν ένα ποίημα που χάθηκε
πιο ανάλαφρα απ’το δημιουργό του
ήταν ένα ποίημα σαν όλα τ’άλλα
με μερικές αποχρώσεις
προς το μπλε, αν θυμάμαι [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της Άρνησης[5]
*
Κώστας Γκιμοσούλης
«Ένα πετυχημένο ποίημα»
Να γράψεις ένα πετυχημένο ποίημα
δεν σημαίνει απαραίτητα
πως είσαι
κάτι παραπάνω από τους άλλους
*
Τάκης Σινόπουλος
«Ποτάμι»
…ένα κορίτσι μ’ άσπρα γέρικα μαλλιά
και πίσω από το κορμί της
να σκοτεινιάζει ένα ποτάμι ποιήματα
[θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση του Έρωτα [2]
*
Γιώργος Γεραλής
«Τα μάτια της Κίρκης»
…σαν τη μοίρα της ποίησης
που αγρυπνά στην ψυχή μου
[θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση του Έρωτα [2]
*
Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου
«Η ποίηση δεν μας αλλάζει» [Ο δύσκολος θάνατος, Ποιήματα 1946-74,1978]
Η ποίηση δεν μας αλλάζει τη ζωή..
Η ποίηση καθυστερεί τη μεταμόρφωση
Κάνει πιο δύσκολη
την καθημερινή μας πράξη
*
Γιάννης Ευσταθιάδης
[«Σχεδιάζω έτσι» [Ενικού αριθμού, 1985]
Σχεδιάζω έτσι
αυτό το ποίημα
ώστε οι επισκέπτες
να μπαινοβγαίνουν ελεύθερα
Κώστας Ταχτσής
«Η συμφωνία του “Μπραζίλιαν”»
Λίγο νεράκι κύριοι
Λίγο νερό καλοί μου κύριοι
Και είναι λέει ο ποιητής
Μα που είναι οι φωνές των παιδιών
Αιτούμεθα ποίηση στα σκοτεινά
Η ποίηση φίλε πέθανε
*
Κλείτος Κύρου
«Οι Ερινύες ή το τέλος των αγίων ημερών», [Κλειδάριθμος, 1963]
…κι αυτοί θα σε προδώσουν
Ακόμα θα ’ρθει μία μέρα
που μπορεί ν’ απαρνηθείς την ποίηση…
*
Τάσος Λειβαδίτης
«Κουφού γαρ χρήμα δ’», [Τύποι ήλων 1978]
Η ποίηση πρέπει νά’ναι
ένα ζαχαρωμένο βότσαλο
πάνω που θά’χεις γλυκαθεί
να σπας τα δόντια σου
*
Αλέξης Τραϊανός
Μη με πεις άλλο ποιητή [Το δεύτερο μάτι του Κύκλωπα, Cancerpoems 1977]
…όμως η τελευταία ποίηση
γράφτηκε πριν από χρόνια
Φτάνει πια..μη με πεις άλλο ποιητή
*
Μίλτος Σαχτούρης
«Τα γράμματα» [Χρωμοτραύματα, 1980]
…θα πάψω πια να γράφω ποιήματα
….
Τα ποιήματά μου όμως δεν μπόρεσαν να διαβάσουν..
*
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Εγκαταλείπω την ποίηση [Ποιήματα 1949-60, 1962]
Εγκαταλείπω την ποίηση δεν θα πει προδοσία
Δεν θα πει ανοίγω ένα παράθυρο
για τη συναλλαγή
….
Βρίσκει κανείς τόσους τρόπους
να επιμεληθεί την καταστροφή του
Κ.Γ. Καρυωτάκης
«Είμαστε…»
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες
Ο άνεμος όταν περνάει
στίχους,ήχους παράφωνους ξυπνάει..
*
Βασίλης Στεργιάδης
Το ποίημα Τζένη [Ο κ.Ίβο, 1970]
…αυτό που θέλω να του πω
δεν είναι μες στο ποίημα..
..τι να τα κάνεις τα μαθήματα
κι εγώ τα ποιήματα τι να τα κάνω [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην
ποίηση της Άρνησης [5]
*
Αλέξανδρος Ίσαρης
«Θυμάσαι Ρεγκίνα;» [Οι παρενέργειες της σιωπής, 1984]
Κι ο ποιητής;
Έσκασε μέσα σ’ έν’ αυτοκίνητο
Άνοιξε,γέμισε καπνούςΦούσκωσαν τα ποιήματαΤον εκδικήθηκανΗ ποίηση είναι μνησίκακη
*
Γιάννης Βαρβέρης
«Αλεπού» [Ο θάνατος το στρώνει, 1986]
…κρυφτείτε μέσα στα παλτά
μέσα στα ποιήματα
[θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση του Θανάτου [3]
*
Χάρης Βλαβιανός
«Θαλασσινές περιπέτειες»
… η ποίηση
Είναι ένας ωραίος
μαύρος αχινός
κάτω απ’τη γλώσσα σας
Δεν έχετε παρά να τον πατήσετε
και να νοιώσετε τη γλύκα
*
Βασίλης Καραβίτης
«Βίοι παράλληλοι»
Λειψή ζωή
που μεταμορφώνεται
αρειά και που
σε πιο λειψή ποίηση
[7] Ποιήματα της Ελπίδας
Νικηφόρος Βρεττάκος
Αν δεν μου ’δινες την ποίηση Κύριε
Αν δεν μου ’δινες την ποίηση Κύριε
δεν θά’χα τίποτα για να ζήσω
*
Κώστας Μαυρουδής
«Προοπτική»
…αυτό το ιστιοφόρο ποίημα
θ’αρμενίσει
Στην πρώρα
θα χειρονομεί με κίνηση φτερού
ωραίος ναύκληρος
Νίκος Φωκάς
«Απ’ τη δίκη των αεροπόρων», Νοέμβρης ’53
Καθένας γίνεται μία πλοκή για τον άλλον
…μία πλοκή της στιγμής
που περνάει απ’την ποίηση
*
Τζένη Μαστοράκη
«Το ποτάμι» [Το σόι, 1978]
Το ποίημα παντοδύναμο
σαν μυθικός ποταμός
…
Με τα φυσεκλίκια σταυρωτά [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση του Αγώνα [1]
*
Άγγελος Σικελιανός
«Ο χωριάτικος γάμος»
…φέρνω στον κόσμο,
εικόνα μυστική της,
το παιδί,
με μία κραυγή σου,
καθώς το έργο ο Ποιητής! [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση της Ελπίδας [7]
*
Μανόλης Αναγνωστάκης
«Επιλογή»
Οι στίχοι αυτοί μπορεί νά’ναι οι τελευταίοι
Οι τελευταίοι στους τελευταίους που θα γραφούν
γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δεν ζουν πια
Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι [θα μπορούσε να ενταχθεί και στην ποίηση του Αγώνα [1]
Δ. Επιμύθιο
Δεν γνωρίζω αν «οι στίχοι παρέχουν ελπίδα»4 ή αν η ποίηση ως Τέχνη «είναι ένας πανικός μπρος στην πραγματικότητα»5 ή αν η ποίηση «είναι μία πόρτα ανοιχτή»6 ή αν υπάρχει «ποίηση της φωτιάς χωρίς συνήθειες»7, αυτό όμως που πιστεύω διατρέχοντας τα παραπάνω ποιήματα είναι ότι πράγματι «η ποίηση σε βρίσκει» [Τίτος Πατρίκιος],«όπου κι αν θέλεις να κρυφτείς»8.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Μandragoras–magazine 13/2/21
2 Η.Ν. Αποστολίδης, Ανθολογία 1708-1959, Αθήνα, βιβλιοπωλείο της Εστίας, όγδοη έκδοση, 1963.
Βασίλης Βασιλικός, Λύρα Ελληνική, Η ελληνική ποίηση ανθολογημένη από τον Ρήγα έως σήμερα, Αρχαίος εκδοτικός οίκος Σέργιου Ραφτάνη, Αθήνα, Πλειάς 1993.
Και με τον ήχο των για μία στιγμή επιστρέφουν…, Η ελληνική ποίηση του Εικοστού αιώνα, Επίτομη Ανθολογία, ανθολόγηση/πρόλογος Δώρα Μέντη, εισηγητικό σημείωμα Ευριπίδης Γαραντούδης,Gutenberg 2016.
3 βλ. μ.ά. Παυλίνα Παμπούδη, «Οι ποιητές για την ποίηση», περ. Περί Ου 17/3/19-20, «Ποιήματα για την Ποίηση», Στον δρόμο της Ποίησης 20/3/19, Συλλογικό, Νέα ποιήματα για την Ποίηση, Αφιέρωμα σε «ποιήματα ποιητικής» ΙΙ, Diastixo 28/3/20.
4 Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Σταδιοδρομία»
5 Βύρων Λεοντάρης, Ψυχοστασία,1972
6 Γιώργης Παυλόπουλος, Τα αντικλείδια, 1988
7 Δ. Ποταμίτης, «Το πουλί της φωτιάς»
8 Γιάννης Παπακώστας, Η Κρήνη της Οδύνης, Το πένθος, ο πόνος, η θλίψη ως πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας, 2020.