Δέκατη ποιητική συλλογή του γνωστού ποιητή και κριτικού Χρίστου Παπαγεωργίου. Με μια διαρκή πορεία στα σύγχρονα ελληνικά γράμματα καταφέρνει και πάλι να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού. Έχουμε μπροστά μας δεκαεννέα (το ένα διπλό) ποιήματα τα περισσότερα από τα οποία δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά: «Μανδραγόρας», «Κοράλλι», «Φρέαρ», «Δέκατα», «Εμβόλιμον», «Poetix» και www.diastiho.gr.
Με την ωριμότητά του στην ποιητική έκφραση υποστηρίζοντας τα πιστεύω του ως πολίτης, ο Χ.Π. καταθέτει τις δικές του, πολύ συχνά πικρές αλήθειες. Σκηνές από την Κατοχή, διαδέχονται απ’ αυτές του Εμφυλίου, της Χούντας κ.λπ., φτάνοντας στην σύγχρονη πραγματικότητα. Στο ποίημα του «Όνειρο», που στην ουσία πρόκειται για εφιάλτη, βλέπουμε να παρελαύνει με τα:
καινούργια, καστόρινα παπούτσια του,
Με τα οποία άλλοτε σβήνει τη γόπα
Και άλλοτε λειώνει τα πετεινά τ’ ουρανού και της γης» –
ο «αρχιτρομοκράτης της Κατοχής»
ο «αρχιαποστάτης των Ιουλιανών»,
ο «Αρχιβασανιστής της Χούντας» –
ο «υποψήφιος Δήμαρχος, βουλευτής υπουργός»,
για να καταλήξει στην δίκη του «Ασημένιου Ηλιοβασιλέματος πριν λίγο»» – γκροτέσκο αναφορά στη Χρυσή αυγή.
Γνωστή τακτική του Χ.Π. είναι να υπάρχει στα βιβλία του εσωτερική επικοινωνία, μεταξύ των ποιημάτων, το ένα να παραπέμπει στο άλλο, να δημιουργείται έτσι μια σπονδυλωτή, ποιητική γραφή. Στην προκειμένη περίπτωση το «Όνειρο», έχει την προέκτασή του στο «Το χωριό». Ο ποιητής σκόπιμα αλλοιώνει την αλληλουχία των γεγονότων, αφήνοντας ανοιχτό το φινάλε, για να μας οδηγήσει στο σήμερα, μα και για να μας επισημάνει πως όλη αυτή η ιστορία δεν έχει τελειώσει… Για να την συνεχίσει και στο επόμενο ποίημα «Κινέζικο ραδιοφωνάκι», όπου ο μοναχικός λύκος ετοιμάζεται να καθαρίσει τον τόπο «από κάθε λογής απορρίμματα».
Προκαλεί ενδιαφέρον και το ποίημα «Άκουσα», όπου:
«…Γιορτάζω την απελευθέρωση κι όχι την ήττα
Υμνώ τον αγώνα και
Όχι μόνο τον πατριωτισμό ίσως…»
Αρκετοί από τους στίχους τελειώνουν με «ίσως» σαν ερώτηση, ή σαν αμφισβήτηση κι άλλοι τόσοι με ένα απρόσμενο «και», που λειτουργεί σαν αποσιωπητικά, αναγγέλλοντας τη συνέχεια της δράσης. Ίσως να παραπέμπουν σε ένα άλλο ποίημα στο «Εμείς» Χρησιμοποιώ την λέξη «ίσως», με τον ίδιο τρόπο που το κάνει κι ο ποιητής. Εσωτερικός διάλογος υπάρχει και μέσα στα ίδια τα ποιήματα, μια τεχνική που έχει εφαρμόσει και στις προηγούμενες συλλογές του. Για την ακρίβεια, συνυπάρχουν κι εναλλάσσονται δυο διαφορετικά μοτίβα, που οδηγούν και προσδιορίζουν την ίδια ιδέα, όπως γίνεται στο «Ο πρώτος λόγος». Παρουσιάζοντας προηγούμενες ποιητικές συλλογές του Παπαγεωργίου είχα παρομοιάσει αυτή την ποιητική του τεχνική με την φούγκα και την αντίστιξη, κάτι που συνεχίζει να ισχύει και τώρα και χαρακτηρίζει πολλά από τα ποιήματά του.
Με παρόμοιο τρόπο στο «Απρόσεχτα» επαναλαμβάνεται κυκλικά το μοτίβο για τους νεκρούς, αν και με διαφορετικό τρόπο, σαν ολοκλήρωση και κορύφωμα σε κάθε τέταρτο στίχο. Έτσι έχουμε:
«…Ανάγκασα τους νεκρούς να εγερθούν…»
«…Παρακάλεσα τους νεκρούς να αμυνθούν…»
«…Έσπρωξα τους νεκρούς προς τον γκρεμό…»
Το ποίημα τελειώνει με το:
«…Των νεκρών την υπέροχη σιωπή.»
Στο «Δυο βρώμικα ποιήματα σαν είσοδος σε ένα ποιητικό μυθιστόρημα», υπάρχει μια σχεδόν κινηματογραφική αφήγηση του τραγικού γεγονότος. Το δράμα εξελίσσεται στο πριν και στο μετά. Στο πρώτο ποίημα ο ρυθμός της δράσης είναι κανονικός, η ροή των συμβάντων ακολουθείται με συνέπεια. Ενώ στο δεύτερο ποίημα η εικόνα διαθλάσετε. Το τοπίο μοιάζει ομιχλώδες, κι όλα κινούνται αλλόκοτα σαν σε αργή κίνηση με τον ήχο παραμορφωμένο. Τότε είναι που ο ήρωας, ακόμη ζαλισμένος αρχίζει να συνειδητοποιεί το συμβάν και τις συνέπειές του.
Όλες αυτές οι αναζητήσεις στην φόρμα, μαρτυρούν για το ανήσυχο πνεύμα του δημιουργού, που δεν παύει να πειραματίζεται, να ψάχνει και να εφευρίσκει καινούργιους τρόπους έκφρασης. Κάποιες φορές επιστρατεύει σαν εκφραστικό μέσο και την ειρωνεία, όπως στο φινάλε του ποιήματος «Όνειρο» – «η δίκη του Ασημένιου Ηλιοβασιλέματος», ή στον τίτλο των τελευταίων ποιημάτων της συλλογής: «Εννέα ερωτικά (και γι’ αυτό πιο εύπεπτα) ποιήματα. Αν και στην πραγματικότητα πρόκειται για καθόλου εύκολα ποιήματα που απαιτούν την ευαισθησία και την σκέψη του αναγνώστη.
Όλα αυτά τα χρόνια ο Χ.Π. χωρίς να θορυβεί, ακολουθεί την πορεία που έχει επιλέξει κι όχι μόνο εξελίσσεται, μα η τελευταία του συλλογή, είναι κατά τη γνώμη μου η καλύτερή του.
Χρήστος Χαρτοματσίδης
* Χρίστος Παπαγεωργίου, Περιττά κιλά, Ποίηση, εκδ. «Καστανιώτη», Οκτώβριος 2022, σελ. 42