Το βιβλίο του Νίκου Γραικού Ερωτήματα, έχει ως υπότιτλο «Μια ζωή γεμάτη ερωτηματικά και θαυμαστικά». Το «μια ζωή γεμάτη» παραπέμπει σε αυτοβιογραφία. Δεν είναι όμως αυτοβιογραφία διότι το βάρος πέφτει στα «θαυμαστικά και ερωτηματικά». Με άλλα λόγια ο Γραικός στο βιβλίο του γράφει για τα πράγματα που του αρέσουν στη ζωή και για όσα έχει ερωτήματα. Τα ερωτηματικά και τα θαυμαστικά είναι σημεία στίξεως του γραπτού μας λόγου. Είναι όμως και τα πρώτα σημεία στίξεως της σωματικής έκφρασης του ανθρώπου όταν από βρέφος δείχνει με το χέρι του τι του αρέσει και με τι απορεί. Μέσω των θαυμαστικών και των ερωτηματικών αναπτύσσεται ο λόγος κι έρχονται συν τω χρόνω τα υπόλοιπα σημεία στίξεως των αφηγήσεων, των εξομολογήσεων, της επικοινωνίας της διδαχής και των ανακοινώσεων.
Ο Νίκος Γραικός με κολώνες αντιστήριξης τα θαυμαστικά και τα ερωτηματικά έγραψε ένα βιβλίο εξομολογήσεων∙ ένα είδος το οποίο ο Άγγλος ρομαντικός Τόμας Ντε Κουίνσι («Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιομανούς», «Suspiria de Profundis») ανέδειξε σε ύψιστη λογοτεχνία. Τα κείμενα στα οποία εκφράζει τον θαυμασμό του ο Γραικός είναι σε αντίστιξη με τα κείμενα των ερωτηματικών του. Μάλιστα στους τίτλους των ερωτηματικών του βάζει στο τέλος και το σημείο στίξεως —όχι πάντοτε— για να αφήσει το κείμενό του να έρθει σε διάλογο με τον αναγνώστη που ίσως έχει άλλη άποψη και ενδεχομένως η άποψή του να είναι εγγύτερη στην αλήθεια. Ο Γραικός διαγράφει την απολυτότητα από τις προθέσεις του. Τα ερωτηματικά του αφορούν ένα πλήθος θεμάτων που απασχολούν τις σημερινές κοινωνίες. Η μετανάστευση, η διαφορετικότητα, η σχετικότητα της ομορφιάς, ο θάνατος ως τέλος ή αρχή, η θρησκεία, ο Θεός, η γλώσσα.
Ο Νίκος Γραικός είναι δραστήριος διανοούμενος —ένας μαχόμενος ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δάσκαλος της ελληνικής και γαλλικής γλώσσας. Μέλος της ελληνικής κοινότητας του Παρισίου για μεγάλο διάστημα, οργανωτής ομαδικών μαθημάτων σε Γαλλάκια στα νησιά του Αιγαίου, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ και υποψήφιος Ευρωβουλευτής στις τελευταίες ευρωεκλογές. Έχει πολλά να πει γιατί έχει πολλά δει και τα έχει δείξει με το χέρι του με παιδική αυθορμησία, πονηριά και αθωότητα. Ο πληθωρικός του βίος και η μεγάλη γκάμα των ενδιαφερόντων του αποτυπώνονται στο βιβλίο του με ένα λόγο μεγαλόστομο που κυλάει σαν χείμαρρος. Με πλήθος αποσπασμάτων από ποιήματα, από στίχους τραγουδιών, δημοτικών ή εντέχνων, από τίτλους βιβλίων που τίθενται πάντα εντός εισαγωγικών -χωρίς να αναφέρονται οι δημιουργοί τους. Διακρίνονται οι Καβάφης, Ρίτσος, Καββαδίας, Αναγνωστάκης, Κώστας Μύρης, Μιχάλης Γκανάς κ.ά. Στα ερωτηματικά του συνήθως αρχίζει με ένα περιστατικό του βίου του —ίσως να είναι και επινόηση— για να το χρησιμοποιήσει ως παραβολή των απόψεών του που θα ακολουθήσουν. Ενίοτε έχουν τη μορφή χρονογραφήματος ή και άρθρου. Όμως τις απόψεις του τις θέτει πάντα ως αφορμή για διάλογο. Και υπάρχουν πολλά κείμενα με τα οποία θα μπορούσε κανείς να συμφωνήσει αλλά και να διαφωνήσει. Κι αυτό το παιχνίδι θέλει να το παίξει ο Γραικός. Ποιος δεν θα μπορούσε να συμφωνήσει ως προς το ότι αν αγαπάς έναν άνθρωπο ή έναν τόπο για σένα είναι όμορφος κι ας διαφωνούν όσοι κρίνουν με τα μέτρα που θέτουν για την ομορφιά κυρίαρχες αισθητικές. Η αγάπη είναι το σύνδρομο της ομορφιάς.
Ένα από τα λίγα ερωτηματικά κεφάλαια που δεν θέτει ερωτηματικό στο τέλος είναι το «Σαρκίο, σώμα, κορμί». Μιλά για το σώμα που φθείρεται, μαραγκιάζει, φεύγει. Σε σημείο λέει πως αν το σώμα ενός άλλου σε γοητεύσει, τότε γίνεται κορμί. Ο ερωτικός πόθος δηλαδή αφαιρεί από το δέντρο ρίζες, κλαδιά και φυλλώματα και κρατάει τον κορμό. Στην ελληνική ποίηση στον Χριστιανόπουλο ο πόθος του άλλου είναι πόθος του κορμιού. «Το κορμί και το σαράκι» τίτλος ποιητικής συλλογής του. «Νύχτα, χάρισέ μου ένα κορμί» στίχος του από ποίημα άλλης συλλογής του. Ο Καβάφης κρατά τη λέξη σώμα για τον πόθο: «Το ίδιο σώμα εγώ το απήλαυσα», «Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες». Χρησιμοποιεί και τη σάρκα «γρήγορο σάρκας γύμνωμα» στο ποίημα «Να μείνει». Στη δημοτική ποίηση συναντάται και το κρέας αντί για σώμα: «Το κρέας μου θα γίνει κρέας σου» υπόσχεται στον νεκρό αγαπημένο της Μανιάτισσα μοιρολογίστρα. Δεν είναι το μόνο κείμενο του Γραικού που ανάβει συζητήσεις. Θα πρόσθετα και το κείμενο για τη θεότητα, για το ένθεο και άλλα πολλά.
Για τα θαυμαστικά του δύσκολα θα μπορούσε να διαφωνήσει «υποκριτής» αναγνώστης. Η θάλασσα έχει προπάντων τον θαυμασμό του. Και τα νησιά. Ελληνικά του Αιγαίου, αλλά και της Βρετάνης —μια που ο Γραικός δηλώνει Ελληνογάλλος. Σημειώνω τον θαυμασμό του στους ανθρώπους που έχουν το θάρρος να μην κρύβουν τη μειονεξία τους περίκλειστοι σε τέσσερεις τοίχους: Θαύμασε μια κυρία που έτρωγε σε εστιατόριο κυριακάτικο δείπνο με παρέα, έχοντας το μηχάνημα παροχής οξυγόνου στα πόδια της, σαν σκυλάκι και τα διχαλάκια του σωλήνα περασμένα στη μέση της.
Θαυμάζει σαν παιδί και χαίρεται σαν παιδί. Κι ένα μέρος της γοητείας του βιβλίου του έγκειται στην απόκρυψη του παιχνιδιού του. Το βιβλίο αρχίζει —πώς αλλιώς να γινόταν άλλωστε— και τελειώνει με θαυμαστικά. Συμβολικά λέει πως από παιδί φορά την ίδια παλιομοδίτικη κολόνια. Η μυρωδιά αυτού του αιθέριου ελαίου έχει καθίσει πάνω του. Καθόταν, γράφει, στο μικρό σαλονάκι του σπιτιού στις γιορτές που έρχονταν επισκέπτες κι άκουγε τις ιστορίες των μεγάλων. Με τη μνήμη του σαλονιού, που του άνοιξε τα παράθυρα στον κόσμο, τελειώνει το βιβλίο του με θαυμαστικό κείμενο για τη ζωή. Αλλά ο χώρος του κειμένου είναι σε απλωσιά πανηγυριού όπου καλεί τους φίλους του σ’ ένα χορό σαν έξοδο Αριστοφανικής κωμωδίας. Ένα βιβλίο που καταφάσκει στη Ζωή.
Βασίλης Λαδάς
***
Νίκος Γραικός, Ερωτήματα, Μια ζωή γεμάτη ερωτηματικά και θαυμαστικά, εκδ. «Συρτάρι», Δεκέμβριος 2020, σελ. 162