Η Τατιάνα Γιάνκοβα-Χαρτοματσίδη ήταν παρούσα σε κάθε λογοτεχνική πνευματική προσπάθεια που είχε επίκεντρο τόσο τον Χρήστο όσο και όλους τους συνεργάτες του Μανδραγόρα: στα λογοτεχνικά Συνέδρια στη Σόφια, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, στο Συμπόσιο Ποίησης στην Πάτρα, σε εκδηλώσεις στην Αθήνα, την Κομοτηνή, τη Θεσσαλονίκη, τη Μυτιλήνη… Στα είκοσι τόσα χρόνια φιλίας μας μοιραστήκαμε κοινές ανησυχίες –εμψυχωτής πάντα της δουλειά μας, στήριγμα και δημιουργός ιδεών. Μέλος αναπόσπαστο της ευρύτερης οικογένειας του Μανδραγόρα. Πάντα πρώτη, φιλόξενη, ζωντανή σε κάθε συνάντηση, αγωνίστρια. Συχνά μου ζητούσε βιβλία μου με αφιερώσεις για να τα προσφέρει στους γιατρούς της στην Αλεξανδρούπολη. Ανταμώσαμε πέρσι τον Αύγουστο στον γάμο της μικρή Τατιάνας στο Δημαρχείο της Κομοτηνής. Αυτή τη φορά ξαναβρεθήκαμε Σεπτέμβριο στην πόλη της για τιμήσουμε τη μνήμη της. Όλοι οι αγαπημένοι φίλοι: η Τζένη Κατσαρή, ο Χάρης Μιχαλόπουλος με τη Μαρία και τον μικρό Νικόλα, ο Φιλοποίμην Ανδρεάδης, ο Πάνος Δημητρούδης με την Ειρήνη, εμείς… Το σημαντικό ήταν πως μαζί μας βρισκόταν κι η Τατιάνα έστω και δίχως τη φυσική παρουσία της. Άλλωστε παραμένει ζωντανή στη μνήμη μας.
Από τον Παρατηρητή Θράκης αντιγράφουμε τον αποχαιρετισμό του Χρήστου στη σύντροφό του:
Με την Τατιάνα γνωριστήκαμε σαν φοιτητές της Ιατρικής σχολής της Σόφιας. Μετά την αποφοίτησή της με άριστα, ακολούθησε η τρίχρονη υποχρεωτική υπηρεσία υπαίθρου, κάνοντας ταυτόχρονα ειδικότητα στη Χειρουργική –ένας χώρος δύσκολος κι ανδροκρατούμενος, όπου η Τατιάνα κατάφερε όχι μόνο να καθιερωθεί ανάμεσα στους άντρες συναδέλφους, μα και να ξεχωρίσει. Ακόμη σαν φοιτήτρια ήταν Πρόεδρος του Φοιτητικού ομίλου Επείγουσας χειρουργικής. Είχε πάρει τον τίτλο της υποειδικότητας (subordinatura) στη χειρουργική.
Τα παράτησε όμως όλα για να έρθει μαζί μου στην Ελλάδα. Εδώ πήρε με άριστα το πτυχίο γλωσσομάθειας της Ελληνικής γλώσσας από την Φιλοσοφική σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου. Στην Ελλάδα έκανε στροφή στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα κι ειδικεύθηκε στην Πυρηνική Ιατρική στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης. Απέκτησε τον τίτλο ειδικότητας με άριστα και ήταν η μόνη που πήρε την εξέταση με υπογραφή και από τους τρεις εξεταστές.
Ήθελε να εργαστεί στη δημόσια υγεία, μα κατά περίεργο τρόπο, ένας από τους καθηγητές, που τόσο την παίνευε και βασιζόταν στο έργο της, στη θέση της πρότεινε έναν δικό του υποψήφιο. Αναγκαστικά η Τατιάνα πήρε την τολμηρή απόφαση να ασχοληθεί με το ελεύθερο επάγγελμα. Εγχείρημα που προϋπέθετε ακριβό εξοπλισμό, κάτι πέρα από τα όρια του οικογενειακού προϋπολογισμού. Τελικά, με δόσεις και με πολύ άγχος, αποκτήσαμε το δικό μας ιατρείο, φτιάχνοντας μάλιστα δυο εργαστήρια: ένα Πυρηνικής Ιατρικής κι ένα Μικροβιολογικό. Κάποιοι σχολιάζανε ειρωνικά πως τα έπιπλα στην αίθουσα αναμονής δεν ήταν από γνήσιο δέρμα, όμως το δυνατό σημείο του ιατρείου μας ήμασταν εμείς οι ίδιοι και η καρδιά του ήταν η Τατιάνα. Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο εργαστήριο Πυρηνικής Ιατρικής στην Θράκη. Η Τατιάνα έκανε σπινθηρογραφήματα, εξετάσεις για καρκινικούς δείκτες κι ορμόνες με ισότοπα –με τη μέθοδο RIA, πολύ πριν το επιχειρήσουν στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης, πριν καν ιδρυθεί εκεί το τμήμα Πυρηνικής Ιατρικής! Στο ιατρείο μας έρχονταν ασθενείς από την Ορεστιάδα, μέχρι την Καβάλα, κάποιοι ακόμη και από την Σαμοθράκη. Όλοι ένιωθαν πως στην Τατιάνα, μέσα σε δυόμιση ώρες (όσο κράταγε η επώαση των εξετάσεων) θα ολοκλήρωναν τον εργαστηριακό τους έλεγχο: θα κάνανε το σπινθηρογράφημά τους, θα παίρνανε τη γνωμάτευση, μαζί με τα αποτελέσματα για τις ορμόνες, ή τους δείκτες, χωρίς επιπλέον αναμονή, χωρίς ραντεβού και σε τιμές δημοσίου! Και το κυριότερο, ήξεραν πως θα μπορούσαν άνετα να συζητήσουν με την ιατρό το πρόβλημά τους, πως θα τους αντιμετώπιζε ανθρώπινα και φιλικά, με φροντίδα και απίστευτή ψυχική γενναιοδωρία. Γι αυτό εκτιμούσαν την Τατιάνα και την αγαπούσαν. Όταν έβγαινε βόλτα, πάντα την σταματούσαν παλιοί ασθενείς για να μιλήσουν μαζί της και να της δείξουν την αγάπη και τον σεβασμό τους. Η τραγική ειρωνεία ήταν, πως όταν είχε κλείσει πια το ιατρείο και χρειάστηκε η ίδια εξετάσεις με ισότοπα – RIA, έπρεπε να περιμένει μια βδομάδα για να βγουν τα αποτελέσματά της… Για την ίδια ήταν μεγάλη χαρά όταν έλαβε το τιμητικό δίπλωμα του Ιατρικού Συλλόγου, κατά τη συνταξιοδότησή της.
Όλα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά, μα θα ήθελα να σας μιλήσω για τις άγνωστες πτυχές της, για την άλλη Τατιάνα που εσείς δεν γνωρίζετε, αυτή που είχε πάθος με τα βιβλία, με τις εικαστικές τέχνες και την κλασική μουσική. Κάθε Σαββατοκύριακο με ξυπνούσε από τις 8.30 για να δούμε συναυλίες κλασικής μουσικής στην ΕΤ3. Καθότανε μέχρι αργά μετά τα μεσάνυχτα για να παρακολουθήσει βραδιές όπερας στο Κανάλι της Βουλής. Εγώ γκρίνιαζα: «Και τα άλλα είδη μουσικής καλά είναι!», μα η Τατιάνα επέμενε. Και σιγά σιγά άρχισα κι εγώ να αναζητώ τις συγκεκριμένες εκπομπές. Είχε πλούσια συλλογή από λευκώματα διάσημων ξένων κι ελλήνων ζωγράφων, αυθεντικούς πίνακες όπως και πολλούς δίσκους κλασικής μουσικής και τζαζ. Για μας ήταν η μαμά της οικογένειας, που μας φρόντιζε με πολλή αγάπη, στοργή κι αυτοθυσία! Στις οικογενειακές γιορτές, έστρωνε εντυπωσιακά τραπέζια, με εκλεκτά εδέσματα που μαγείρευε η ίδια, με όχι λιγότερο από εφτά διαφορετικά πιάτα, όπως το θέλει η παράδοση στην Πόλη, γιατί βαθιά μέσα της θεωρούσε πως η πραγματική, πνευματική της γενέτειρα ήταν η Κωνσταντινούπολη…
Η ελληνίδα Τατιάνα
Η Τατιάνα ήρθε στην Ελλάδα σαν ξένη, μα φεύγει από τον Κόσμο αυτόν ως Ελληνίδα, γιατί αγαπούσε την Ελλάδα κι απέκτησε εδώ πολλούς, ειλικρινείς φίλους. Δεν της ήταν δύσκολο να το κάνει, γιατί είχε την απαραίτητη ευθύτητα, ντομπροσύνη, και γενναιοδωρία. Ιδιαίτερα ευαίσθητη ήταν σε θέματα αξιοπρέπειας, στα οποία ήταν ασυμβίβαστή. Την διέκρινε ο ισχυρός της χαρακτήρας και η περηφάνια. Το μέλλον ανήκει στις δυναμικές γυναίκες, σαν την Τατιάνα κι αν των επιφανών ανδρών πάσα γη είναι τάφος, για τις δυναμικές γυναίκες, ο χώρος γαλήνης είναι μέσα στις θύελλες και στις καταιγίδες, στις δυσκολίες! Είθε ο καλός Θεός στον οποίο πίστευε με μια παιδική αγαθότητα, να την αναπαύσει στην αγκαλιά του.
Για μένα τα δύσκολα αρχίζουν τώρα, όταν θα επιστρέψω στο βουβό σπίτι αναπολώντας τις ωραίες στιγμές που ζήσαμε μαζί.
Καλό ταξίδι Τατιάνα!
Ελπίζω να ξανασμίξουμε στους ουρανούς!
Στο επανιδείν, αγάπη μου!
Στην Τατιάνα
Παραμένω
το μολυβένιο στρατιωτάκι,
που φρουρεί τους αέρινους πύργους σου.
Ο έμπιστος δοκιμαστής,
που γεύεται τα πικρά ποτήρια.
Ο έκπληκτος αστρονόμος,
που αντικρίζει την Αθέατη πλευρά…
Αναρωτιούνται κάποιοι:
«Μα τόσα χρόνια πια, δεκαετίες
κι ακόμη τον μαγεύει, γοητεύει;»
Τους απαντώ περήφανα:
«Η κομψή κυρία που θαυμάζετε,
είναι το κορίτσι μου,
που αγαπάω!»
Χρήστος Χαρτοματσίδης
* στη φωτογραφία,από δεξιά Χρήστος Χαρτοματσίδης, Πάνος Δημητρούδης, Αλέξανδρος Αραμπατζής, Σπύρος Μπρίκος, Κώστας Κρεμμύδας, Τατιάνα Χαρτοματσίδη.