Το μεγαλύτερο ερώτημα στο χώρο της ελληνικής γραμματείας του 19ο αιώνα ήταν το εξής: Για ποιο λόγο ο Διονύσιος Σολωμός, ένας αριστοκράτης, γιος ενός κόντε, λόγιος, με σπουδές στη Βενετία και στο πανεπιστήμιο της Παβίας, για ποιο λόγο, λοιπόν, γύρισε την πλάτη του στην καθαρεύουσα, τη λόγια γλώσσα και έγραψε μόνο στη δημοτική, τη γλώσσα του απλού λαού;
Προσέξτε! Το δίλημμα δεν ήταν γιατί έγραψε στα ελληνικά και όχι στα ιταλικά, τη μητρική του γλώσσα, αλλά γιατί έγραψε στη δημοτική και όχι στην καθαρεύουσα, τη γλώσσα της τάξης του, του πνεύματος, των μορφωμένων και των καλλιεργημένων.
Το ερώτημα παραμένει αναπάντητο μέχρι σήμερα.
Το σίγουρο όμως είναι πως αυτός που παρότρυνε τον ποιητή να γράψει στα ελληνικά και όχι στα ιταλικά, ήταν ο πολιτικός και ιστορικός Σπυρίδωνας Τρικούπης, όταν συναντήθηκαν στη Ζάκυνθο το 1822, λέγοντάς του, μετά την απαγγελία του Ode per prima messa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία): «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σάς επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη το Δάντη του». Μόνο που, όταν ο Τρικούπης τον καλούσε να γράψει στην ελληνική γλώσσα δεν εννοούσε τη δημοτική αλλά την καθαρεύουσα…
Οι υπόλοιποι λόγιοι και φαναριώτες των Αθηνών ποτέ δεν του συγχώρεσαν το ατόπημα αυτό: όταν, στα 1825, έπεσε στα χέρια του Αλέξανδρου Ρ. Ραγκαβή ένα αντίτυπο του Ύμνου εις την Ελευθερία σχολίασε χαιρέκακα: «Ένα είδος διεφθαρμένου ιδιώματος».
Αλλά και ο Αλέξανδρος Σούτσος (παρεμπιπτόντως ξάδερφος του Α. Ρ. Ραγκαβή) στη διαβόητη έμμετρη Επιστολή του προς τον βασιλιά Όθωνα, εκτός των άλλων, έγραψε: Ο Κάλβος και ο Σολωμός ωδοποιοί μεγάλοι, / κ’ οι δύο παρημέλησαν της γλώσσης μας τα κάλλη. Την απόρριψη αυτή θα προσεπικυρώσει λίγο αργότερα και ο αδελφός του, Παναγιώτης Σούτσος.
Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ή παράλογο που οι δύο πιο πιστοί λάτρεις και μαθητές του Σολωμού, Τερτσέτης και Τυπάλδος, δεν ακολούθησαν το παράδειγμα του μεγάλου ποιητή, αλλά δημιούργησαν έργα στη «παραδοσιακή» λόγια γλώσσα.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την «ποιητική επανάσταση» του Σολωμού αρκεί να αναφερθεί το εξής: ο Αντρέας Κάλβος (υπέγραφε στα ιταλικά ως Andrea Calbo), που είχε προηγηθεί του Σολωμού, επέλεξε λεξιλόγιο που ανήκε μεν στην λόγια παράδοση, δεν ήταν όμως ακριβώς στην καθαρεύουσα. Έδωσε κλασική μορφή σε λέξεις «της κοινής» και όταν χρησιμοποιούσε λέξεις της δημοτικής τις εξηγούσε στο γλωσσάριο ή τις διασαφήνιζε στη μετάφραση.
Όμως, μια εύλογη απορία, στο σημείο αυτό, είναι η εξής: Είμαστε σίγουροι ότι ο Σολωμός δεν αποπειράθηκε ποτέ να γράψει ένα ποίημα, ή έστω ένα απλό κείμενο, στην καθαρεύουσα (οι σημειώσεις του ανάμεσα στα ποιήματά του ήταν στα ιταλικά); Τόσο πολύ την απεχθάνονταν; Ή μήπως δεν μπόρεσε ποτέ να μάθει τον τρόπο γραφής της αφού επηρεάστηκε μόνο από τα δημοτικά τραγούδια και την κρητική, «λαϊκή» ποίηση του Κορνάρου;
«…Από την πρώτην κιόλας γραμμήν ενόμισα, προς στιγμήν, ότι ανεγίνωσκα ξένον μέγα συγγραφέα παρά διηγήματα ελληνικά… Χάος ολόκληρον χωρίζει τα έργα του Ένιγουεϊ από τα έργα των συγχρόνων του και των προ αυτού. Αισθάνομαι έκπληξιν ακόμη πως διά μιας ανεπήδησε θαυματουργήσας εις τοιούτος συγγραφεύς εις εποχήν καθ’ ην αι μετριότητες κατεπνίγουν τα παντός είδους φιλολογικά περιοδικά και αι αντιλήψεις περί τέχνης και περί δημιουργίας νεοελληνικής διηγηματογραφίας και παιδαριώδεις είναι αλλά και άκαρποι ολονέν αποβαίνουν…»
(Σβησμένο με μπλάνκο στο περιθώριο ανάμεσα στην 7η και 8η στροφή του χειρόγραφου των Ελεύθερων πολιορκημένων)
Share this Post