Γιώργος Πέππας: Τι είναι η “Lokomotiva”;

Κώστας Σταματόπουλος: Η “Lokomotiva” είναι μια κολεκτίβα, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια ομπρέλα, την οποία την φτιάξαμε το 2011.

Γιώργος: Συμμετέχουν μόνο σκηνοθέτες;

Θεοδοσία Γραμματικού: Σκηνοθετών κατά κύριο λόγο

Κώστας: Του οπτικοακουστικού χώρου. Είμασταν ανάμεσα σε δυο ιδέες ως όνομα μαζί με τον Σίφη Στάμου, ο οποίος τώρα ζει στη Γαλλία, η μια είχε να κάνει με το Μπεϊτσήμο (σ. SS Baychimo), έπειτα καταλήξαμε στη “Lokomotiva” και η πρώτη μας ταινία ήταν το “Μάθε εργάτη πώς” (2011) βασισμένο στο κείμενο του Λαφάργκ “Η θρησκεία του κεφαλαίου”. Ακολούθησε το “Δεν θα υποκύψουμε” , σε σενάριο του Γιώργου Μπακόλα και το “Difficult Farewells”.

Θεοδοσία: Το οποίο είναι η καταγραφή ενός ηπειρώτικου μοιρολογιού. Χρησιμοποιήθηκαν και εθνογραφικού τύπου καταγραφές, εκτός από το να αντικρύζει την κοινωνία και ναι παίρνει μια θέση σε αυτή.

Κώστας: Ο κινηματογράφος δεν είναι χόμπι, δεν είναι η διασκέδαση των φτωχών.

Γιώργος: Όπως όποια μορφή τέχνης.

Κώστας: Η συγκεκριμένη έχει ένα κόστος παραπάνω. Για παράδειγμα το color correction μόνο κοστίζει 400 ευρώ.

Θεοδοσία: Δύσκολα παίρνεις χρηματοδότησή πια, ιδιαίτερα για ταινίες συγκεκριμένου περιεχομένου.

Κώστας: Η “ Lokomotiva” δεν έχει μέσα παραγωγής, δεν έχει χρήματα είναι η εργατική δύναμη της ομάδας την οποία καταθέτει  σε κάθε παραγωγή περιεχομένου που την εκφράζει. Μετέχουμε όλοι με κοινή κατεύθυνση. Και όποιος άλλος γουστάρει.

Θεοδοσία: Γενικά στόχος μας είναι να βάζεις τον θεατή σου να σκεφτεί, σε έναν προβληματισμό.

Γιώργος: Το συγκεκριμένο ντοκυμαντέρ το κατέγραφες εν τη γενέσει του οπότε δεν ήξερες πως θα καταλήξει.

Θεοδοσία: Θα μπορούσε να έχει τελειώσει και την επόμενη μέρα.

Γιώργος: Αγαπημένοι Ντοκιμενταρίστες;

Θεοδοσία: Χαινόφσκι, Σόημαν,  και Λάμπρος Λιαρόπουλος ο οποίος μπορούμε να πούμε πως ήταν ο πρώτος που εισήγαγε το ποιητικό ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα. Το πρώτο του έργο, μια ταινία μικρού μήκους, το “Γράμμα απ’ το Σαρλερουά”. Φεύγει από την Γαλλία στην Γερμανία για να καταγράψει τους Έλληνες μετανάστες. Και Βερτόφ φυσικά σαν αρχή πολλών πραγμάτων. Όμως υπάρχει η πεπατημένη, πολλοί ταυτίζουν το ντοκιμαντέρ με το τηλεοπτικό.

Κώστας: Με το ρεπορτάζ.

Θεοδοσία: Είναι το ζήτημα περιεχομένου-φόρμας. Αντί να προσπαθούν οι ντοκιμενταρίστες να μεταφέρουν την κινηματογραφική γραφή στην τηλεόραση γίνεται το αντίθετο. Και επειδή το ντοκιμαντέρ ουσιαστικά καταγράφει την πραγματικότητα, δεν είναι αναπαράσταση, είναι γεγονός ιστορικό το οποίο μπορεί κάποιος να ανατρέξει. Γενικά, ένας άνθρωπος σήμερα, που δεν ξέρει το θέμα, θα σου πει πως αυτό που βλέπω είναι αλήθεια. Γιατί δεν υπάρχει θέληση να καθίσει να το ψάξει.

Γιώργος: Η εικόνα είναι πηγή της γενιάς μας. Θα δεις κάτι στην τηλεόραση άρα συμβαίνει. Είναι αλήθεια

Κώστας: Αυτό είναι και μια ιδιότητα ανθρώπινη. Ένας πολιτισμός που έχει κτιστεί στην όραση. Στην λιγότερο εξελιγμένη αίσθηση που έχει ο άνθρωπός. Παράδειγμα, για να κοροϊδέψω το αυτί σου χρειάζομαι κάποιες χιλιάδες σημεία ήχου το δευτερόλεπτο, για να δημιουργήσω την έννοια της συνέχειας. Για να κοροϊδέψω το μάτι σου χρειάζομαι μόλις 24 δείγματα εικόνας, 24 καρέ. Παρόλα αυτά ο πολιτισμός μας βασίζεται όλος στη εικόνα. Αυτό που βλέπει κάποιος με το μάτι του δεν μπορεί κανείς να του το αναιρέσει.

Θεοδοσία: Για παράδειγμα το πείραμα του Κουλέσοφ.

Κώστας: Πάμε και στο σήμερα. Βλέπω κορμοράνους να σαπίζουν στο πετρέλαιο και μου λέει κάποιος πως αυτό είναι στο Ιράκ. Δεν μπορώ να αρνηθώ αυτό που είδαν τα μάτια μου. Μπορεί και να είναι κατασκεύασμα αλλά δεν μπορώ να το αρνηθώ. Ο Όρσον Γουέλς στον πολίτη Κέην δεν είχε πει πως αν δεν υπάρχει το γεγονός δημιούργησέ το; Κατασκευή γεγονότος χωρίς να μπορείς να αρνηθείς αυτό που είδαν τα μάτια σου. Θα πρέπει να αποδομήσεις τον ίδιο σου τον εαυτό.

Γιώργος: Εμένα μου είχε κάνει εντύπωση αυτό που είχε γίνει στην Αίγυπτο. Κατά την λεγόμενη Αραβική Άνοιξη. Είναι ο κόσμος στους δρόμους και αυτή η πορεία διασχίζει μια από τις δυο δίδυμες γέφυρες της Αιγύπτου. Τα ΜΜΕ δείχνανε πλάνα από την διπλανή γέφυρα που ήταν κλειστή. Εκείνη την ώρα όποιος το έβλεπε πίστευε πως δεν υπάρχει κανένας στους δρόμους.

Κώστας: Η αντικειμενικότητα στο βίντεο δεν υφίσταται. Και εμείς δεν διακηρύσσουμε πως είμαστε αντικειμενικοί, με την έννοια των ίσων αποστάσεων, παλεύουμε για μια ιστορικά χρήσιμη αλήθεια. Όπως είπε πρόσφατα και ο Κωστής Ζουλιάτης, ακόμα και η θέση της κάμερας είναι επιλογή. Και όσοι το παίζουν αντικειμενικοί είναι επικίνδυνοι.

Γιώργος: Μπορούμε να κάνουμε την αναγωγή σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Ο Νάνος Βαλαωρίτης έχει γράψει παλαιότερα πως ένας ποιητής πρέπει να έχει το θάρρος να είναι υποκειμενικός. Ως θεατής παρακολουθώντας ντοκιμαντέρ που αγγίζουν αιχμηρά κοινωνικά θέματα βλέπω να μην έχουν θέση, να τελειώνουν πριν δώσουν μια απάντηση. Στο “Non Omnis Moriar” δεν συμβαίνει αυτό.

Θεοδοσία: Ναι, παίρνει θέση.

Κώστας: Δίνει μια απάντηση στο ιστορικό πεδίο.

Θεοδοσία: Αν κοιτάξουμε, για παράδειγμα, το φεστιβάλ Δράμας του 2013, όπου οι ταινίες που ανεβήκανε ήταν κατά κύριο λόγο κοινωνικού περιεχομένου. Τότε όμως είχες και μια κινητικότητα μέσα στην κοινωνία. Οπότε αντανάκλασή της ήταν τα έργα που προβλήθηκαν. Σπάνια βλέπεις μικρού μήκους ντοκιμαντέρ.. Πλέον υπάρχει το βραβείο και δεν υπάρχουν οι ταινίες. Είναι σα να μην υπήρχαν θέματα.

Γιώργος: Μιας και αναφερθήκαμε στο φεστιβάλ Δράμας, για τον Ανδρέα Παγουλάτο;

Κώστας: Ένας άνθρωπος που στήριξε το φεστιβάλ με τόση ζέση. Τα λογοτεχνικά αίθρια ο Παγουλάτος τα έκανε. Ήταν ένας άνθρωπός που όταν οι υπόλοιποι εγκατάλειπαν το φεστιβάλ ανοίγοντας δρόμους προς μεγάλου μήκους, προς μια καριέρα, ο Παγουλάτος έμεινε εκεί και το στήριξε μέχρι τέλους. Το φεστιβάλ δεν ξέρω αν στήριξε τον Παγουλάτο.

Κώστας: Κυρίαρχο το είναι της συνείδησης.  Η αντανάκλαση της πραγματικότητας. Το ντοκιμαντέρ της Θεοδοσίας κάνει το εξής μαγευτικό: Παίρνει υπόψιν της και την πραγματικότητα, παίρνει υπόψιν και την συνείδηση.

Θεοδοσία: Αυτή η αντανάκλαση γίνεται σε συγκεκριμένες ιστορικές φάσεις. Για παράδειγμα ή κρίση, που πολύς κόσμος καταπιάστηκε με αυτό το ζήτημα.

Κώστας: Πριν την κρίση ο ελληνικός κινηματογράφος απευθυνόταν στα μεσοαστικά σαλόνια

Θεοδοσία: Βλέπουμε και το νεορεαλισμό. Γίνεται σε μια δεκαετία που έχει περάσει μόλις ένα πόλεμο, έχει έντονη κινητικότητα, οπότε έχει αντίστοιχες ταινίες. Υπάρχουν και τώρα σκηνοθέτες που καταπιάνονται με ζητήματα, όπως οι αδεργοί Νταρντέν ή ο Λόουτς.

Γιώργος: Στο “Non Omnis Moriar” βλέπουμε από ένα σταδιακά να εμφανίζεται κυρίως ένας άνθρωπος, ο Γιώργος Σιφωνιός. Όμως δεν τον βλέπουμε ποτέ σε μορφή συνέντευξης.

Θεοδοσία: Ο Σιφωνιός ήταν ο πρόεδρος του Σωματείου. Οπότε ήταν λογικό να εμφανίζεται αρκετές φορές μέσα στο ντοκιμαντέρ, στις διεργασίες που γίνονταν μέσα στην ίδια την χαλυβουργία, σε γενικές συνελεύσεις, σε συναντήσεις με υπουργούς. ο λόγος του έρχεται μέσα από εκεί. Ό,τι ήταν να πει, έβαζε το γενικό αλλά και το προσωπικό.

Κώστας: Ο Σιφωνιός ήταν η συλλογική φωνή.

Θεοδοσία: Το να υπήρχε και συνέντευξη του Σιφωνιού θα ήταν το πιο απλό, αλλά θα ήταν ουσιαστικά σα να κάνεις προσωπογραφία.

Γιώργος: Έσπασες τον κεντρικό αφηγητή δίνοντας δύο φωνές στην αφήγηση, μια αντρική, μια γυναικεία. Τι ήθελες να πετύχεις;

Κώστας: Έχεις δύο φωνές που εξιστορούν από δυο διαφορετικές πλευρές το ίδιο γεγονός. Η μια στο συναίσθημα, η άλλη στη γενίκευση το γεγονότος.

Γιώργος: Βλέπουμε μέσα στο ντοκιμαντέρ πως και οι γυναίκες των εργατών είχαν ενεργό ρόλο.

Θεοδοσία: Το βασικό είναι πως οι γυναίκες όχι μόνο στήριξαν αλλά πήραν και εκείνες πράγματα από την απεργία. Συνειδητοποίησαν πράγματα. Πρώτα από όλα το που δουλεύει ο άντρας τους.

Γιώργος: Ως προς το θέμα της χρηματοδότησης; Χρησιμοποιήσατε το  crowd funding;

Θεοδοσία: Κάναμε μια καμπάνια στο Indiegogo, όπου μαζευτήκαν λίγα χρήματα, όμως έγινε γνωστό σε έναν κόσμο. Οπότε μας βοήθησαν μετά από αυτό.

Γιώργος: Η εμπειρία του να καταγράφεις κάτι κατά την εξέλιξή του και όχι ένα γεγονός που έχει παρέλθει, πώς σου φάνηκε;

Θεοδοσία: Τρομερή εμπειρία. Πράγματα που θεωρούσες ότι δεν θα σου χρειαστούν και έλεγες μετά θα έπρεπε να το είχα τραβήξει. Βέβαια, όταν πας σε μια απεργία που εξελίσσεται μέρα με τη μέρα, που αλλάζουν πράγματα, ό,τι και να σκέφτεσαι μηδενίζει και ξαναπάει από την αρχή. Και εγώ έμαθα πράγματα. Έβλεπες άμεσα την ταξική πάλη, την συνείδηση. Δεν ωραιοποιούσες καταστάσεις, το ζούσες. Δεν ήσουν ένας απλός επισκέπτης, ήσουν όλη μέρα μαζί τους.

Γιώργος: Είναι όμως και πιο επισφαλές το να καταγράφεις ένα ιστορικό γεγονός που έγινε πριν 30 χρόνια.

Θεοδοσία: Ναι, γιατί είναι ένα θέμα που τρέχει, ήταν μια απεργία που την ξέρει όλος ο κόσμος. Που χρησιμοποιήθηκε από τα ΜΜΕ, προς αρνητικό της απεργίας.

Γιώργος: Οι αγανακτισμένοι εργάτες που θέλουν να δουλέψουν.

Πώς είναι η κατάσταση με την διανομή;

Θεοδοσία: Γενικώς, είναι δύσκολη η διανομή, ιδίως στα ντοκιμαντέρ. Και στα φεστιβάλ δεν είναι εύκολο να έχεις πρόσβαση με τους νόμους που υπάρχουν. Εξαίρεση το φεστιβάλ Χαλκίδας, που με τα λίγα μέσα που διαθέτει, προσπαθεί να δώσει ένα βήμα. Θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένα παράλληλο δίκτυο συνδικάτων, φορέων και με κινηματογραφικές λέσχες που θα μπορούσε να στηρίξει την όποια αντίθετη άποψη έξω από την εμπορευματοποίηση.

Γιώργος: Έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια ένα ρεύμα από νέους κινηματογραφιστές. Με όσους ασχολούνται με το ντοκιμαντέρ τι γίνεται;

Θεοδοσία: Παλιά ήταν τα φεστιβάλ, τώρα όμως δεν υπάρχει ένας ενιαίος τόπος αναφοράς. Να μπορούμε να συζητήσουμε και πράγματα της δουλειάς αλλά και της καθημερινότητας.

Γιώργος: Οι κινηματογραφιστές στην ομίχλη;

Θεοδοσία: Υπήρχαν κάποιοι στο παρασκήνιο που το κίνησαν. Οι παραγωγοί. Για αυτό κι έσβησε. Με το που πέρασε ο νόμος το Γερουλάνου, τέλειωσε. Μέσα στο νόμο δεν αναφέρεται πουθενά ο όρος δημιουργός, σκηνοθέτης, auteur.  

Γιώργος: Επόμενα σχέδια;

Θεοδοσία: Στα πλαίσια της “Lokomotiva” , μια ταινία μυθοπλασίας μικρού μήκους.

Η Θεοδοσία Γραμματικού, σκηνοθέτιδα του “Non Omnis Moriar”.

Ο Κώστας Σταματόπουλος, σκηνοθέτης, μέλος της κολεκτίβας “Lokomotiva”.

«Μ»