Η Κατερίνα Παναγιωτοπούλου είναι μόνιμος συνεργάτης του περιοδικού «Μανδραγόρας» και μέλος της συντακτικής επιτροπής. Το Διάψαλμα από τις εκδόσεις «Εντευκτηρίου» είναι το δεύτερο της βιβλίο. Περιέχει δεκαοχτώ διηγήματα κάποια από τα οποία ήδη έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα λογοτεχνικά έντυπα.
Αν πρέπει με λίγα λόγια να περιγράψουμε τα διηγήματά της σίγουρα θα αναφέραμε τον κλασικό τρόπο αφήγησης – με απλή, λυτή γλώσσα, τον επώδυνο, μέχρι και σκληρό ρεαλισμό, και την απρόσμενη ανατροπή στο φινάλε των ιστοριών. Ξεχωρίζουν τα διηγήματα «Η φωτογραφία», «Τα σκυλιά», «Το ροζ πιάνο», «Ο γάμος», «Ο Γωνίτσας», «Ο κώδικας», «Το λάθος», «Ο Ξεφλούδας», «Το δώρο», «Ενθύμιο δειλίας», «Η διόρθωση», «Η εκδίκηση». Πρόκειται για πάνω από τα μισά της συλλογής, γεγονός που από μόνο του πια αποτελεί επιτυχία. Δεν είναι τυχαίο, πως τα περισσότερα από τα κείμενα έχουν σαν θεματολογία τον Εμφύλιο. Είναι ένα δύσκολο θέμα, αν και πολλοί το θεωρούν τετριμμένο. Παντού κρύβονται ναρκοπέδια – προκαταλήψεων και δογματισμών τόσο στην ερμηνεία των γεγονότων, όσο και στον τρόπο της λογοτεχνικής τους απόδοσής. Η Κ.Π. καταφέρνει να περάσει αλώβητη από αυτούς τους σκοπέλους έχοντας σαν βασικό κριτήριο την ψύχραιμη ματιά και την τήρηση ίσιων αποστάσεων στην περιγραφή, όπως και τη συμπόνια που δείχνει προς τους αδύναμους των καταστάσεων. Η κάθε γενιά δικαιούται να καταθέσει τη δική της άποψη για το τρομερό αυτό γεγονός, πολύ περισσότερο, πως για αρκετά χρόνια μετά, εξακολουθεί να υφίσταται ο απόηχος του. Άλλωστε, μόνο θεωρητικά υπήρξε ισότιμη μεταχείριση των ηττημένων και η εθνική συμφιλίωση είναι περισσότερο προϊόν της λήθης, παρά της κατανόησης και του αλληλοσεβασμού. Ο χρόνος έχει αμβλύνει τον πόνο κι οι απόγονοι τους, δεν νιώθουν τόσο έντονη την ταπείνωση, όπως και την πικρία της αδικίας. Αντιθέτως, ολόκληρες γενιές από την άλλη πλευρά, έχουν γαλουχηθεί με τον μεθυστικό αέρα τις ατιμωρησίας και της ασυδοσίας, θεωρώντας τον τόπο αυτό τσιφλίκι τους. Κάπως έτσι συμβαίνει και στο τελευταίο διήγημα «Διάψαλμα», που έδωσε τον τίτλο της συλλογής. Οι καταστάσεις που περιγράφει η Παναγιωτοπούλου είναι σκληρές. Δεν πρόκειται για «μικρά, ανθρώπινα δράματα», μα για ολοκληρωμένες τραγωδίες, από τις οποίες οι ήρωες αν και μόλις που επιβιώνουν. Προσπαθούν μέσα στις δύσκολες συνθήκες να διαφυλάξουν την ανθρωπιά τους. Πολλές φορές η πραγματική αιτία για τα βάσανά τους δεν είναι οι πολιτικές τους πεποιθήσεις και διαφορές, μα κάποια κρυφή αντιπάθεια, αισθήματα φθόνου, ή ερωτικής αντιζηλίας, στο βωμό των οποίων καταδικάζονται αθώοι.
Κάποιοι θα υποστούν με αξιοπρέπεια τη μοίρα τους, αν και μη ενταγμένοι σε κόμμα – «Ο κώδικας», άλλοι δεν θα τα καταφέρουν. Για τρίτους οι καταστάσεις είναι ευκαιρία να ωριμάσουν – «Γωνίτσας». Συχνά η ηρωική στάση, η γενναία συμπεριφορά θεωρείται αδύναμο σημείο στη ρεαλιστική λογοτεχνία. Κι όμως, υπήρχαν άτομα που δεν υπέκυψαν, που η ζωή τους, όπως και αυτή των οικείων τους καταστράφηκε ολοσχερώς! Ήρωες, που θυσιάστηκαν για τα πιστεύω τους! Σύμφωνα με τον Γκουμιλιόβ ο συντελεστής αυτοθυσίας των μελλών μιας κοινωνίας, καθορίζει τις δυνατότητες επιβίωσής της. Μήπως ο ρόλος της τέχνης είναι να ανακαλύπτει και να εστιάζει ακριβώς πάνω σ’ αυτές τις σπάνιες συμπεριφορές και χαρακτήρες, ψάχνοντας τα αίτια που τους διαμορφώνουν; Άλλωστε η απόδοση του ηρωικού κι ο θαυμασμός μπροστά του, δεν είναι προνόμιο μόνο της μιας πλευράς. Πολλές φορές αναρωτιόμουν πως θα χαρακτηρίζανε τη «Διάσωση του στρατιώτη Ράγιαν», αν ήταν σοβιετική ταινία, μια που ανταποκρίνεται πλήρως στα ηρωικά πρότυπα του πρώην Ανατολικού μπλοκ.
Στη συλλογή της Κ.Π. δεν αποδίδεται δικαιοσύνη. Δεν μοιράζει δόξες και δάφνες. Οι ταπεινοί ήρωες της, παραμένουν μέχρι το τέλος ταπεινοί. Η ιστορία δεν τους δικαιώνει και δεν τους επιβραβεύει –όπως ακριβώς συμβαίνει και στην πραγματική ζωή… Η μόνη τους αναγνώριση είναι, πως κάποτε, κάποιοι έντιμοι συγγραφείς θα αφηγηθούνε με λόγια απλά τις τραγικές τους ιστορίες έτσι που θα αγγίξουν τις καρδιές.
Όπως έκανε η Κατερίνα Παναγιωτοπούλου.
Χρήστος Χαρτοματσίδης