O Alexander McDonnel (Αλεξάντερ Μακντόνελ), ήταν Ιρλανδός επιχειρηματίας (1798-1840). Γιος χειρουργού, έδειξε κλίση από νωρίς στο διεθνές εμπόριο, ίδρυσε εταιρεία που εισήγαγε «εδώδιμα» από τις βρετανικές αποικίες, υπήρξε μάλιστα και γραμματέας της Ένωσης των Εμπόρων των Δυτικών Ινδιών (Committee of West Indian Merchants). Οι δουλειές του πήγαιναν καλά και είχε γίνει πολύ πλούσιος!
Παράλληλα, στον ελεύθερο χρόνο του, έπαιζε σκάκι. Είχε την τύχη να έχει δάσκαλο τον William Lewis (Γουίλιαμ Λιούις, 1787 – 1870), θεωρούμενο ως ισχυρότερο παίκτη της Μεγάλης Βρετανίας, από τη δεκαετία του 1810. Λέγεται ότι ο McDonnel έγινε τελικά τόσο ισχυρός, ώστε ο δάσκαλός του αρνείτο πια να τον αντιμετωπίζει σε φιλικές παρτίδες!
Alexander McDonnel
Τα χρόνια εκείνα, δεν υπήρχαν επίσημες σκακιστικές αναμετρήσεις (σε παγκόσμιο επίπεδο, το 1ο «αναγνωρισμένο» σκακιστικό τουρνουά είναι αυτό που έγινε στο Λονδίνο το 1851, όπου συμμετείχαν οι θεωρούμενοι ως πρωταθλητές των χωρών τους). Υπήρχε όμως η άτυπη παραδοχή, πως ισχυρότερος παίκτης της Ευρώπης (άρα και ολόκληρου του κόσμου) ήταν ο Γάλλος Charles Louis Mahé de La Bourdonnais (στην Ελλάδα αναφέρεται ως Σαρλ ντε λα Μπουρντοναί).
Ο La Bourdonnais είχε γεννηθεί το 1795 στη νήσο Ρεϋνιόν, στον Ινδικό Ωκεανό. Ήταν από αριστοκρατική οικογένεια – ο παππούς του ήταν διακεκριμένος ναυτικός και θαλασσοπόρος. Έμαθε σκάκι στα 19 του (μεγάλη ηλικία, με βάση τα σημερινά δεδομένα, όπου οι πρωταθλητές ξεκινούν στα 3 ή έστω στα 4!) και αφού ζούσε πλέον στο Παρίσι, έπαιζε τακτικά στο περίφημο στους σκακιστικούς κύκλους Café de la Régence (Καφέ ντε λα Ρεζάνς). Εξελίχθηκε σύντομα σε πολύ καλό σκακιστή και σε ταξίδι του στην Αγγλία το 1825 κέρδισε σε σειρά από ματς τους ισχυρότερους παίκτες της Αγγλίας, περιλαμβανομένου και του Lewis.
Charles Louis Mahé de La Bourdonnais
Ατυχώς, ο La Bourdonnais υποχρεώθηκε να ζει επαγγελματικά από το σκάκι (προκαλούσε αντιπάλους σε παρτίδα ή και ματς, έναντι χρηματικού τιμήματος), αφού έχασε το σύνολο της περιουσίας του όταν, παρασυρμένος από φίλους, έκανε λανθασμένες επενδύσεις σε τεμάχια γης και τελικά χρεοκόπησε. Έπαιζε σκάκι σε μια εποχή που δεν είχε ακόμα καθιερωθεί Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, αλλά ήδη από το 1821 θεωρείτο ο ισχυρότερος παίκτης του κόσμου, όταν νίκησε τον δάσκαλό του -και επίσης κορυφαίο σκακιστή- Alexandre Deschapelles (Ντεσαπέλ).
Το 1834, ο La Bourdonnais, με την υποστήριξη ορισμένων πλουσίων και ευγενών της εποχής (πρώιμοι «σπόνσορες»!) κάλεσε σε ματς τον McDonnel, δέχτηκε μάλιστα να τον αντιμετωπίσει «εκτός έδρας». Ο Βρετανός δέχτηκε και τελικά οι δυο «πρωταθλητές», Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας έδωσαν συνολικά έξι ματς και έπαιξαν 85 παρτίδες!
Οι αναμετρήσεις παίζονταν στο Westminster Chess Club στο Λονδίνο. Είναι αστείο, με τα σημερινά δεδομένα, αλλά ο Γάλλος… δεν μιλούσε καθόλου αγγλικά και ο Βρετανός δεν μιλούσε καθόλου γαλλικά! Έτσι, λέγεται ότι στη διάρκεια των 5 μηνών που διάρκεσαν συνολικά τα ματς, η μόνη λέξη που αντάλλασσαν ήταν…”check!” (σαχ, η απειλή στον βασιλιά)!
Από τις εκδηλώσεις που έγιναν στο Λονδίνο, παράλληλα με το ματς McDonnell – La Bourdonnais, το 1834
Από σκακιστική άποψη, έχει ενδιαφέρον το ότι ο McDonnell και ο La Bourdonnais ήσαν και οι δύο πολύ ισχυροί παίκτες για την εποχή τους, αλλά εντελώς διαφορετικοί στο στυλ παιχνιδιού τους! Άλλωστε, σήμερα οι ψυχολόγοι που έχουν ερευνήσει το θέμα πιστεύουν ότι σε μεγάλο βαθμό, το στυλ παιχνιδιού ενός σκακιστή αντικατοπτρίζει και τον χαρακτήρα του. Έτσι, ο Γάλλος ήταν γρήγορος στις αντιδράσεις του και μερικές φορές απαντούσε αυτόματα στις κινήσεις του αντιπάλου. Αντίθετα, ο Ιρλανδός έδειχνε μεγάλη περίσκεψη και μερικές φορές ξόδευε ακόμα και δυο γεμάτες ώρες πριν απαντήσει σε μια συγκεκριμένη κίνηση.
Όταν ο McDonnel προηγείτο 5 – 4, ο La Bourdonnais αναγκάστηκε να διακόψει το ματς προσωρινά και επέστρεψε επειγόντως στη Γαλλία για να… καθησυχάσει τους πιστωτές του! Οι ιστορικοί του σκακιού θεωρούν όμως ότι υπήρχε μια «χαλαρή» συμφωνία, το ματς να συνεχιστεί σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Έτσι κι’έγινε και σαν τελικό σκορ αναφέρεται η επικράτηση του La Bourdonnais με 45 νίκες έναντι 27, ενώ 13 παρτίδες έληξαν ισόπαλες.
Όμως, ο McDonnell είχε προβλήματα υγείας, γεγονός που είχε σοβαρή επίδραση και στο τελικό αποτέλεσμα. Υπέφερε από την ασθένεια Bright, μια πάθηση των νεφρών που σήμερα περικλείεται στη νεφρική ανεπάρκεια. Το καλοκαίρι του 1835 η κατάστασή του χειροτέρεψε και τελικά πέθανε στο Λονδίνο στις 15 Σεπτέμβρη 1835, πριν ολοκληρώσει το 6ο ματς με τον La Bourdonnais.
Η ιστορία αυτή έχει όμως και ελληνικό ενδιαφέρον. Το 1836, ο La Bourdonnais εξέδωσε στο Παρίσι το πρώτο σκακιστικό περιοδικό (ποτέ πριν δεν είχε υπάρξει τέτοιο ειδικό περιοδικό), που το ονόμασε La Palamède, προς τιμήν του μυθικού ήρωα Παλαμήδη! Ήταν η εποχή της ελληνολατρείας στην Ευρώπη και ήταν διαδεδομένη η άποψη ότι το σκάκι ταυτιζόταν με τους πεσσούς του Ομήρου, πνευματικού παιχνιδιού που ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και απεικονίζονταν σε παραστάσεις αρχαίων αγγείων.
Ο Παλαμήδης φημιζόταν για την σοφία και την ευρηματικότητά του, και λέγεται πως είχε επινοήσει μερικά από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου [Λουκιανός, Δίκη συμφώνων, § 5 *]. Θεωρήθηκε επίσης εφευρέτης της ναυτιλίας, των φάρων, των μέτρων και των σταθμών, των νομισμάτων, καθώς και της διαίρεσης του χρόνου σε ώρες, ημέρες και μήνες, αλλά και παιχνιδιών (επιτραπέζιων και στρατηγημάτων). Τα παιχνίδια αυτά ονομάζονται και του Παλαμήδους ή αθύρματα ή πεσσοί ή πεττοί, κύβοι κ.ά. Όπως είναι γνωστό, το κάστρο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο πήρε το όνομά του.
Είναι αξιοθαύμαστο το ότι το 1ο σκακιστικό περιοδικό σε παγκόσμιο επίπεδο εμπνεύστηκε από τον ομηρικό ήρωα! Σήμερα, με τα νεώτερα ιστορικά δεδομένα, έχουν διατυπωθεί θεωρίες που τοποθετούν την επινόηση του σκακιού στην αρχαία Περσία, την Ινδία ή την Κίνα. Πάντως, και η ελληνική «θεωρία» έχει πολλούς υποστηρικτές.
Όμως, έχοντας χάσει το σύνολο της περιουσίας του ήδη από τις αρχές του 1830, ο La Bourdonnais δεν μπορούσε να χρηματοδοτεί το περιοδικό. Έτσι, η 1η περίοδος κυκλοφορίας του ήταν τριετής, αφού το 1839 διακόπηκε, λόγω… οικονομικής δυσπραγίας η έκδοσή του.
Εξώφυλλα του «Παλαμήδη», 1836 (αρ.), 1842 (δεξιά)
Παρότι ανεπίσημος Παγκόσμιος Πρωταθλητής, σε μια εποχή που το σκάκι δεν είχε αποκτήσει ακόμα ευρεία κοινωνική αναγνώριση, ο La Bourdonnais πέθανε πάμφτωχος στις 13 Δεκεμβρίου 1840. Ο George Walker (γνωστός Άγγλος σκακιστής) ανέλαβε να μεταφέρει το νεκρό σώμα του στο Κοιμητήριο Kensal Green στο Λονδίνο, όπου και έγινε η ταφή, κοντά στο σημείο όπου και ο παλαιός του μεγάλος αντίπαλος McDonnell είχε ταφεί, 5 χρόνια νωρίτερα.
Ο «Παλαμήδης» επανεκδόθηκε τον Δεκέμβριο 1841 από τον Pierre Charles Fournier de Saint–Amant (Σαιντ-Αμάν), διακεκριμένο Γάλλο σκακιστή και πλέον έναν από τους κορυφαίους του κόσμου. Το περιοδικό συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι το 1847.
…και η πιο γνωστή παρτίδα του ματς:
Αξιοσημείωτη υπήρξε η 16η παρτίδα του 4ου ματς, όπου ο Λα Μπουρντοναί αποδεικνύει τη μεγάλη δύναμη των ενωμένων κεντρικών πιονιών. Η τελική διάταξη αυτής της παρτίδας την καθιστά ως μια από τις πιο εκπληκτικές στην ιστορία του σκακιού:
McDonnell – De La Bourdonnais
4ο ματς (16η παρτίδα), Λονδίνο, Αύγουστος 1834
Σικελική Άμυνα [B 32]
1.ε4 γ5 2.Ιζ3 Ιγ6 3.δ4 γxδ4 4.Ιxδ4 ε5 5.Ιxγ6 βxγ6 6.Αγ4 Ιζ6 7.Αη5 Αε7 8.Βε2 δ5 9.Αxζ6 Αxζ6 10.Αβ3 0–0 11.0–0 α5 12.εxδ5 γxδ5 13.Πd1 δ4 14.γ4 Ββ6 15.Αγ2 Αβ7 16.Ιδ2 Παε8 17.Ιε4 Αδ8 18.γ5 Βγ6 19.ζ3 Αε7 20.Παγ1 ζ5 21.Βγ4+ Ρθ8 22.Αα4 Βθ6 23.Αxε8 ζxε4 24.γ6 εxζ3 25.Πγ2 Βε3+ 26.Ρθ1 Αγ8 27.Αδ7 ζ2 28.Πζ1 δ3 29.Πγ3 Αxδ7 30.γxδ7 ε4 31.Βγ8 Αδ8 32.Βγ4 Βε1 33.Πγ1 δ2 34.Βγ5 Πη8 35.Πδ1 ε3 36.Βγ3 Βxδ1! 37.Πxδ1 ε2 [The Chess Player’s Chronicle 1843, p. 265]
(βλ. διάγραμμα ή εικόνα)
0 – 1
Η τελική θέση της παρτίδας (από τη σκοπιά των μαύρων), όπου τα τρία πανίσχυρα κεντρικά πιόνια δίνουν τη νίκη στα μαύρα, ενώ η λευκή βασίλισσα είναι αδύναμη να ανατρέψει την κατάσταση!
Ήταν μια από τις πρώτες παρτίδες όπου δοκιμάστηκε η Σικελική Άμυνα (Sicilian Defence) που πολλά χρόνια αργότερα εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο δυναμικά και ευρέως χρησιμοποιούμενα ανοίγματα και αποτέλεσε βασικό «όπλο», με τα μαύρα, για τον Αμερικανό Bobby Fischer και τον Σοβιετικό -και μετέπειτα Ρώσο- Garry Kasparov, που υπήρξαν Παγκόσμιοι Πρωταθλητές, αλλά πιθανώς και οι δυο καλύτεροι σκακιστές όλων των εποχών!
Σπύρος Ιλαντζής
Βιβλιογραφία:
Chess and Chess-Players, George Walker, 1850.
Chess Facts and Fables, Edward Winter, 2005
Σκακιστική Εγκυκλοπαίδεια, Χρ. Κεφαλής, 2011
Wikipedia
ChessBase: History of the World Chess Championships
chessgames.com: Louis Charles Mahe De La Bourdonnais.
* / Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (125 – 180 μ.Χ.) ήταν ρήτορας και σατιρικός συγγραφέας που έγραφε στην ελληνική γλώσσα. Ήταν ο δημιουργός του σατιρικού διαλόγου και από τους σημαντικότερους αττικιστές συγγραφείς της Δεύτερης σοφιστικής. Ο Λουκιανός ήταν Σύρος στην καταγωγή. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα, πρωτεύουσα της Κομμαγηνής, στον άνω Ευφράτη της Συρίας, γύρω στο 125 μ.Χ.