θεέ μου όταν έλεγα να ζήσουμε τα ποιήματα
δεν εννοούσα έτσι
«παρεξήγηση», Μισέρημος 2018
Γυναίκα και ποίηση είναι δυο θηλυκά με την ίδια γραμματική υπόσταση. Γένους θηλυκού είναι και η Μισέρημος από τις εκδόσεις του Μανδραγόρα, η δεύτερη ποιητική συλλογή της γυναίκας ποιήτριας Κατερίνας Ζησάκη που κυκλοφόρησε το 2018. Συγκεκριμένα στο βιβλίο βρίσκουμε τρία υποκεφάλαια: «η σκιά», «επικράτεια» και «έξοδος», τίτλοι-στάσεις επίσης γένους θηλυκού. Όλες αυτές οι γραμματικές συμπτώσεις αισθητοποιούν μια «φωνή» καθόλα ατμοσφαιρική και υποβλητική που ενισχύεται από τον ίδιο τον τίτλο της συλλογής «Μισέρημος».
Ξεκινώντας το ξεφύλλισμα του βιβλίου, η ματιά μου πέφτει πάνω στο ποίημα της συλλογής «η κυρά- Θάνατος» στη σελίδα 29 όπου η Κατερίνα επιδίδεται σε μια προσπάθεια φυλοπροσδιορισμού του θανάτου «μη ρωτάς- το μπερδεύω το φύλο/ τα φύλα άλλωστε είναι μια υπόθεση μπερδεμένη…».
Λίγο παρακάτω στο ίδιο ποίημα αναφέρει τον Παβέζε και μας συστήνει άμεσες και έμμεσες αναφορές έμπνευσης που διατρέχουν ολόκληρη τη συλλογή, είτε ως εναρκτήριοι στίχοι από τραγούδια, χαρακτηριστικό το δίστιχο του ομώνυμου ποιήματος της συλλογής από το Disintegration των Cure «For the love of the crowd/ and three cheers from everyone», είτε ως άμεσες αναφορές σε ποιητές και ποιήματά τους, όπως στη σελίδα 23 το ποίημα με τίτλο «πάσα Αναγνωστάκη για αδέξιους παίκτες».
Σ’ αυτό το ποίημα η Κατερίνα, σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο δηλώνει πως «μια μέρα θα πάρω τσιμεντόπροκα/ θα δώσω μια γερή/ θα λιώσω τον αντίχειρά μου/ θα γκρεμίσει ο σοβάς/ θ’ απομείνουν σφυρί/ και καρφί και κρέατα/ σφηνωμένα στον τοίχο/ να ουρλιάζω από πόνο/ εκεί να δεις ποίημα». Με την ειλικρινή αυτή ποιητική «βιαιοπραγική» εξομολόγηση- παραδοχή η ποιήτρια μας προβληματίζει γύρω απ’ την αποτελεσματικότητα της ποίησης ως προς την αυτοέκφραση του σύγχρονου δημιουργού και μας «καρφώνει» τους στίχους της κατευθείαν στην καρδιά μας.
Βέβαια, η έννοια της «καρδιάς» υπάρχει και «χτυπάει» στη συλλογή ποικιλοτρόπως. Συγκεκριμένα «τα κορίτσια της Κυριακής μετά απ’ όλα αυτά/ έχουν την καρδιά να τρώνε γλυκό κουταλιού…» από το ποίημα «τα κορίτσια της Κυριακής» σελ. 39. Επίσης στο ποίημα «βάσανος» σελ. 49 μαθαίνουμε πως «είναι σκληρή μια καρδιά για να τη φας ωμή/ όσο γυμνός τη βράζεις και κρυώνεις/ μαθαίνεις πως/ θέλει μεγάλη βάσανο/ για να τραφείς από την αγάπη».
Για την αγάπη υπάρχουν δύο κατάφορες ερωτήσεις της ποιήτριας «…λοιπόν; θα μ’ αγαπήσεις;» σελ. 19, ποίημα «μισέρημος», «τότε θα μ’ αγαπούσες;» σελ. 48, «γυναίκα πουλί». Ακόμα η αγάπη υπάρχει και σε άλλους στίχους με αποφαντική διάθεση και κάποτε με κάποια προτροπή ή και δεοντολογική αναφορά «μ’ ακουμπά/ τη φιλώ/ μ’ αγαπάει» σελ. 30, «αμάν/ λοιπόν σ’ αγάπησα» σελ. 35, «έχοντας αγαπήσει κι απορριφθεί μεταξύ τρεις με πέντε» σελ. 39, «σήμερα που είναι Κυριακή σας αγαπώ/ αγαπήστε με», «για να λυθεί το θέμα με τον θάνατο/ πρέπει να αγαπήσω…», «Σε αγαπώ» που επαναλαμβάνεται έξι φορές στο ποίημα «και το όνομα Αυτού» σελ. 47, «θα βρω άλλες ήττες για ν’ αγαπήσω» σελ. 51.
Ακολούθως είναι υπαρκτή και η παιγνιώδης διάθεση της Κατερίνας που κάνει την παρουσία της αισθητή στο ποίημα «δυσλεξία» σελ. 28 «πάθος μετράει το θάνατο/ και πόθος τη ζωή/ ενίοτε μπερδεύω τα φωνήεντα/ εσύ;».
Μια διαστροφή ή καλύτερα αποστροφή αυτού αποτελεί το ποίημα «το οικόσιτο τέρας» σελ 18 όπου «το οικόσιτο τέρας/ γουστάρει τα παιδικά μου παιχνίδια/ διαμελίζει τις κούκλες/ τους σκίζει τα φουστάνια/ με βάζει να καταπίνω πιόνια/ από επιτραπέζια παιχνίδια/ να βρέχομαι με νεροπίστολα/ να γλείφω τη σκανδάλη…». Το ποιητικό υποκείμενο εδώ έρχεται αντιμέτωπο με ένα πλάσμα οικτρό που «συμμαχεί/ με τα φαντάσματα όσων δέχτηκα στο σώμα/ τα φιλοξενεί/ όλοι μαζί τρώνε τον ύπνο μου στην κουζίνα/ τους ακούω…».
Στο ποίημα «πικρό» σελ. 14, η Κατερίνα μας λέει πως «δοκίμασα έτσι λαίμαργα όλες τις χαρές/ κι ήταν πικρές/ πικρές/ πικρές» στη σελ. 15 «η μικρή του νεκροταφείου» «κι αυτή έτρωγε σαν κρέας παστό – λύσσα αλμύρα» και «…ό, τι φύτρωνε το ’τρωγε…», στη σελ. 26 «είπα κι εγώ θα φάω το καλοκαίρι», σελ. 33 «να πέσουμε πάνω τους να τους φάμε», σελ 35 «είπες πως δεν πεινάς και να κλείσω το μαγαζί» Αυτή η στιχουργική συνεστίαση ίσως μας αποκαλύπτει το μονίμως «πεινασμένο» ποιητικό βλέμμα της ποιήτριας για τ’ ανθρώπινα. Ιδιαιτέρως στο ποίημα «Πατησίων στα μισά» σελ. 51, η προσωποποίηση των αστικών λεωφορείων που «μου έφαγαν τη ζωή μου όλη…» καταδεικνύει τον ανθρωποφαγικό χαρακτήρα της πόλης.
Μας συνεπαίρνει η Κατερίνα στους στίχους του ποιήματος «προϊστορία» σελ. 16 σ’ ένα ταξίδι με υπερρεαλιστικές εικόνες άβολες που ανοικειώνουν όμως το γνώριμο, δεν παραλείπει έτσι να θίξει τις οικογενειακές σχέσεις «η μητέρα ξεχείλιζε απ’ το μπαλκόνι/ ο πατέρας κατάπινε τα φυτά/ η γιαγιά ανεβασμένη στα σύρματα και κοιτούσε…» και τις δυσλειτουργικές τους προεκτάσεις «βγάλαμε με το χέρι το πηγμένο αίμα/ ο ένας απ’ το στόμα του άλλου/ – τι βία –».
Ως προς τον τίτλο «Μισέρημος» της ποιητικής συλλογής μπορούμε να πούμε πως αποτελεί λεκτικό ευφυολόγημα της ποιήτριας με πιθανές παρ’ όλα αυτά ετυμολογικές προεκτάσεις στο «μισερώνω», «μισερός», «μισερωμένη» ακόμα και «μισή έρημος» ως σύνθεση δυο λέξεων. Αναπάντητη μένει μέχρι σήμερα η ακριβής σημασία της λέξης προσδίδοντας ερμηνευτική γοητεία στα ποιήματα της συλλογής καθώς και στα ομώνυμα ποιήματα «μισέρημος» και «μις έρημος».
Ιδιαίτερα στο ποίημα «μις έρημος», οι μεγαλογράμματοι στίχοι «Η ΕΠΟΜΕΝΗ/ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΖΩΗ/ ‘Η ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ», μας επιβεβαιώνουν τη διαρκή ανάγκη της έλλογης αμφισβήτησης και της κοινωνικοποιημένης δράσης που κάποτε στοχεύουν τα ποιήματά της ποιήτριας. Στο ποίημα «ό, τι είναι ας γίνει», η Κατερίνα δηλώνει από την αρχή πως «θα ήθελα η ποίησή μου/ να είναι ελεύθερη/ όπως εκείνη τη φορά στη/ θάλασσα χωρίς ρούχα…» εντάσσοντας τη γραφή της σε μια πράξη αβίαστη και υποσυνείδητα ενεργή, ακηδεμόνευτη και κυρίως άνευ λογοκρισίας και κοινωνικής κατακραυγής. Ζωή, ελευθερία και επανάσταση αποτελούν έτσι ένα τρίπτυχο περιεχομένου της ποιητικής έκφρασης ουσιαστικό για τη συλλογή αυτή.
Ας ευχηθώ η ποίηση της Κατερίνας να συνεχίσει να είναι ένα δημιουργικό μονοπάτι που να κατευθύνεται τόσο προς την κοινωνία όσο και προς τον πυρήνα της ίδιας της δημιουργού, αναδιατυπώνοντας όνειρα και ιδέες πρωτίστως για να συντηρείται αμείωτη η διαρκής συνομιλία της ίδιας με το ποιητικό της εγώ. Άλλωστε η Μισέρημος είναι μια ποιητική συλλογή που «… αφιερώνεται στη μικρή» όπως ενημερωνόμαστε από την πρώτη αφιερωματική σελίδα. Μήπως η μικρή είναι η ίδια η ποιήτρια ιδωμένη μέσα από ένα αισθητικό φίλτρο που συστέλλει το ποιητικό υποκείμενο ως προς το χρόνο μεγεθύνοντας παράλληλα τη δημιουργική άχρονη δυναμική της;
Υ.Σ Κατερίνα, προτρέπεις στους στίχους «να φύγουμε μ’ ένα σακίδιο/ γεμάτο μόνο με μελάνι…» σελ.41 από τη συλλογή.
Κατερίνα, σου απαντώ πως θα φύγουμε μια μέρα, στο υπόσχομαι. Miss you.
Πηνελόπη Ζαρδούκα,
Ποιήτρια και Φιλόλογος