Κριτική
Δήμος Χλωπτσιούδης |Η ντανταϊστική παράλογη οπτική του Αχιλλέα Κατσαρού
Η νεώτερη ποιητική γενιά έχει αποδείξει ότι έχει μία ιδιαίτερη τάση για πειραματισμούς και μία στροφή προς το παράλογο. Αναζητά εκφραστική διέξοδο σε παλαιότερα ρεύματα (στον υπερρεαλισμό και στο θρησκευτικό[1] ή το μυθολογικό στοιχείο, στην αναπαραστατική γραφή ή το σκηνικό διάλογο και τη θεατρικότητα), ενώ ο παραλογισμός εμφανίζεται ως μία σταθερή αντίδραση στην απολυτότητα του ρασιοναλισμού της εποχής.
Σε ένα τέτοιο κλίμα θα εντάξουμε και τη νέα ποιητική συλλογή του Αχιλλέα Κατσαρού, «Cabaret Voltaire» (Μίνθη, 2016), που ακολουθεί το δρόμο του ποιητικού παραλόγου που τον πρωτογνωρίσαμε με τις προηγούμενες ποιητικές του συλλογές «η χειρουργική των έσω ουρανών» και «οδός βράχων ανατολικά»[2].
Χαρακτηριστική και πάλι είναι η ειρωνική σουρεαλιστική έκφρασή του μέσα από ένα πλούσιο γλωσσικό οπλοστάσιο. Διακρίνεται μία σταθερή υπαρξιακή διάσταση στην ποιητική του με αδιόρατα κοινωνικά χαρακτηριστικά μέσα στους πολυπληθείς χώρους του. Παρά το πεσιμιστικό και πένθιμο περιεχόμενο ο χαρακτήρας της συλλογής διακρίνεται από μία επαναστατική δύναμη· αντί μιας κάποιας υποχώρησης, ο δημιουργός επιτίθεται με όπλο του τον παραλογισμό και τις αισθήσεις, προκαλώντας τον ίδιο των αναγνώστη.
Ο ίδιος ο τίτλος της συλλογής στρέφει την προσοχή μας προς το κίνημα του Νταντά, καθώς το Cabaret Voltaire του Χούγκο Μπαλ ήδη από το 1916 αποτέλεσε τον εναλλακτικό χώρο ανατρεπτικών καλλιτεχνικών αναζητήσεων που σύντομα διαμόρφωσε τον κεντρικό πυρήνα των ντανταϊστών. Σύνδεση με το ντανταϊστικό κίνημα κάνει και σε κυτταρικό επίπεδο ο Κατσαρός με το ποίημα Ανθολόγε Αντρέ Μπρετόν και τη σύνθεση κυρία Νταντά Σουρεάλ που δείχνει εσωτερική δηκτική διάθεση του ποιητή.
Η συλλογή είναι ενιαία, αποτελούμενη από άτιτλα στην ουσία ποιήματα που όλα μαζί δημιουργούν μία ποιητική σύνθεση. Έτσι, θα ήταν και λάθος να εξεταστούν τα επιμέρους έργα ξεχωριστά, αλλά ως ένα ενιαίο σύνολο. Όπως κατά τον Jean Arp «το Νταντά οργάνωσε επίθεση κατά των καλών τεχνών, ένα κλύσμα για την Αφροδίτη της Μήλου»[3], έτσι και ο Κατσαρός επιχειρεί τη δική του επίθεση κατά της σοβαροφανούς ποίησης. Με μία -επιφανειακή- αντιφιλολογική ματιά, αλλά βαθιά μέσα στο πνεύμα της καλλιτεχνικής κίνησης του Νταντά, ο σύγχρονος ποιητής αναδημιουργεί το κίνημα των αρχών του Κ΄ αιώνα.
Αν και η ποιητική σύνθεση απέχει από τα κοινωνικά δρώμενα της εποχής, ωστόσο, διατηρεί όλα τα ανατρεπτικά χαρακτηριστικά εκφράζοντας ακριβώς τα πηγαία συναισθήματα της σύγχρονης κοινωνίας. Στηριγμένη στον παραλογισμό η ποιητική σύνδεση του Κατσαρού, αποτελεί ένα μαχαίρι στην καρδιά εκείνων που αποζητούν να βρουν μία λογική ερμηνεία για τα αδιέξοδα της εποχής. Μέσα από την ντανταϊστική λογική όμως ο ποιητής μας απαντά πως δεν υπάρχει κάτι λογικό σε έναν παράλογο κόσμο.
Ας μην ξεχνάμε τον Max Ernst που δήλωνε ότι «το Νταντά ήταν μια βόμβα… μπορείτε να φανταστείτε κάποιον, μισόν αιώνα μετά την έκρηξη μιας βόμβας, να θέλει να μαζέψει τα κομμάτια, να τα συγκολλήσει και να τα εκθέσει;»[4]· αυτό επιχειρεί να κάνει κι ο Αχιλλέας Κατσαρός. Ή όπως σημείωνε ο Marcel Janco «μην εμπιστεύεστε τίποτε που αποκαλείται “ιστορία του Νταντά”, όσες αλήθειες κι αν λέει για το Νταντά, ο ιστορικός που θα ήταν άξιος να γράψει γι’ αυτό δεν γεννήθηκε ακόμη»[5] κι ίσως αυτό το ρόλο να ανέλαβε ποιητικά να υιοθέτησε κι ο Κατσαρός.
Υιοθετώντας όμως ο Κατσαρός τον ντανταϊσμό με τον μηδενιστικό και ανατρεπτικό του χαρακτήρα, αποδεσμεύει τον ακροατή/αναγνώστη από τις καταστροφικές συμβάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος και οτιδήποτε θεωρείται κομφορμιστικά ορθό, απαρνιέται τη λογική που θέλει να φέρει λύσεις, αλλά κάνει την κατάσταση χειρότερη, σαρκάζει έμμεσα τη σωτηρία που όλοι υπόσχονται.
Αμφισβητεί και προσεγγίζει δηκτικά τα κελεύσματα της εποχής (τεχνοκρατικό ιδεώδες, πολιτική ρητορεία) μέσα από το χιούμορ και τον παραλογισμό. Σοκάροντας με την ανοικείωση της γλώσσας και τον αντιρασιοναλισμό του μέσα από μία μηδενιστική και κυνική αποδοχή της παράλογης πραγματικότητας χτυπά το αστικό ποιητικό κατεστημένο και τη μικροαστική αισθητική αντίληψη με την άκριτη υιοθέτηση της pop culture.
Ως ένας σύγχρονος ντανταϊστής ο Κατσαρός απορρίπτει τον φενάκη ορθολογισμό που διακηρύττεται αριστερά και δεξιά (είτε με πολιτική χροιά είτε κυριολεκτικά) και οδηγεί σε μία καταστροφή- διατρανώνει με τον ποιητικό λόγο την αντιπρόταση της αναρχίας των φυσικών συναισθημάτων και των καθαρών αισθήσεων μέσα από τον αυθορμητισμό, ακόμα κι όταν φαίνονται ως παραλογισμός. Ας μην λησμονούμε ότι οι ντανταϊστές αντιμάχονταν την καταπιεστική διανοητική αγκύλωση, τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινότητα· το κίνημά τους διακρίθηκε από έναν εσκεμμένο παραλογισμό και απόρριψη των κυρίαρχων ιδανικών της τέχνης, πολύ πριν τον υπερρεαλισμό.
Η ποιητική σύνθεση του Κατσαρού με τον παραλογισμό και τις σουρεαλιστικές πτυχώσεις της σκεπάζει έναν κόσμο έχει χάσει τη βεβαιότητα της πίστης του στις απόλυτες αξίες και βρίσκεται αντιμέτωπος με μηχανιστικές διαδικασίες στο όνομα του ορθολογισμού, τη στιγμή που η ελευθερία του ατόμου και η αποδοχή της διαφορετικότητας ολοένα χάνονται.
Δήμος Χλωπτσιούδης
[1] βλ. σχετ. Δήμου Χλωπτσιούδη, Το θρησκευτικό στοιχείο ως μέσο ποιητικής έκφρασης (vakxikon, τευχ. 32, Δεκέμβριος 2015) και Οι υπερρεαλιστικές επιρροές στην ποίηση της αγανάκτησης (vakxikon, τευχ. 33, Μάρτιος 2016).
[2] βλ. Δήμου Χλωπτσιούδη, Η ποιητική τομή του Αχιλλέα Κατσαρού, τοβιβλίο.net (21.08.2014) και Ο υπαρξιακός υπερρεαλισμός του Κατσαρού στην “οδό βράχων ανατολικά”, τοβιβλίο.net (22.06.2015).
[3] βλ. Jean Arp & El Lissitzky, Isms in Art, 1923.
[4] Max Ernst, Ecritures, Gallimard, Paris 1970.
[5] Marcel Janco in Israel Museum homepage.
Share this Post