Λορέντζος Μαβίλης: πατριωτισμός, ποίηση και σκάκι (μέρος 3ο) | Σπύρος Ιλαντζής

 

 

Σκακιστικό Χρονολόγιο

Το σκάκι αποτελούσε βασικό ενδιαφέρον των μελών της Αναγνωστικής Εταιρείας της Κέρκυρας ήδη από την ίδρυσή της,  το 1836. Ο κόμης Σπυρίδων Βέγιας Βούλγαρης αναφέρεται ως σκακιστής σε αγγλική εφημερίδα¹³.

Στη βιβλιοθήκη της εκτίθεται ως σήμερα η σκακιέρα που χάρισε στους σκακιστές του νησιού, όταν το επισκέφθηκε το 1841, ο φημισμένος Άγγλος σκακιστής κάπταιν Έβανς.

Η νεότερη γενιά διανοουμένων της Κέρκυρας σύχναζε στο καφενείο του Ανανία, τουλάχιστον από το 1853, όπου συχνά έπαιζαν σκάκι και μεταξύ των πιο τακτικών θαμώνων ήταν ο Διον. Σολωμός, αλλά και ο Γερ. Μαρκοράς, ο Κάρ. Μάνεσης, ο Γ. Καλοσγούρος και άλλοι¹⁴.

Οι φίλοι του Πολυλά¹⁵ συνήθιζαν να παίζουν σκάκι και στο πολιτικό του στέκι^, το καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» της Κέρκυρας, που ιδρύθηκε το 1867.

Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του Μαβίλη με τον Πολυλά, όταν ο πρώτος έφυγε για σπουδές στην Αθήνα, το 1877, οι Ιάκ. Πολυλάς, Γερ. Μαρκοράς, Κάρ. Μάνεσης, Αν. Ιδρωμένος ασχολούντο με το σκάκι, στην Αναγνωστική Εταιρεία και συχνά είχαν «διαγωνισμούς» μεταξύ τους ¹⁶.

Στην Αθήνα, ο Μαβίλης φρόντισε να πάρει σκακιέρα στο σπίτι του, κάτι που δεν ήταν τόσο συνηθισμένο, εκείνη την εποχή. Το επεξηγεί, στην επιστολή του προς τον ηλικιωμένο βιβλιοφύλακα της Αναγνωστικής Εταιρείας Θεόδ. Δεβάρη:

«Ιδού γιατί θέλω να έχω το σκάκι: έχουμε μαθήματα κάθε μέρα εκτός απ’το Σάββατο. Αντί να πηγαίνω να παίζω στα καφενεία (όπου, ωστόσο, πηγαίνουν και οι καθηγητές και οι καθώς πρέπει άνθρωποι) κι’επειδή πρόκειται νάρθει εδώ σε λίγες μέρες ο κύριος Πολίτης, σκέφθηκα πως θα ήταν προτιμότερο να’χω το σκάκι σπίτι μου» ¹⁷

Από τον πρώτο του καιρό στη Γερμανία ασχολήθηκε με τη λύση και τη σύνθεση σκακιστικών προβλημάτων, που δημοσιεύτηκαν σε γερμανικές εφημερίδες και περιοδικά. Συμπαίκτες του στο σκάκι ήσαν ο μουσικός Γεώργιος Νάζος και ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης. ¹⁸

Αργότερα, όταν επέστρεψε στην Κέρκυρα, το καλοκαίρι του 1884, έδωσε blind σιμουλτανέ, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα επτά αντιπάλους!

Σημειώνουμε ότι στη Γερμανία της εποχής, το σκάκι γνώριζε μεγάλη άνθηση. Ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Α’ (Kaiser Wilhelm I, 1871-1888) είχε φήμη ισχυρού σκακιστή, που νικούσε τα άλλα μέλη της κυβέρνησης (τον καγκελάριο Bismarck, τον στρατάρχη Moltke) και είχε μάλιστα σύμβουλο σε πολιτειακά θέματα τον διπλωμάτη Von der Lassa¹⁹ , κορυφαίο σκακιστή και συγγραφέα θεωρητικών και ιστορικών σκακιστικών βιβλίων.

 Πάλι στη Γερμανία, το 1886 έγινε ο (συν)ιδρυτής του Σκακιστικού Συλλόγου του Πανεπιστημίου στο Μόναχο (Akademischer Schachklub Muenchen – A.S.C.M.). Αγωνίστηκε σε διασυλλογικά και σε σπουδαστικά τουρνουά, αλλά και σε 4 σημαντικά τουρνουά που έγιναν κατά την περίοδο των σπουδών του: το 1887 και το 1889 στο Πρωτάθλημα Γερμανίας και το 1888 και 1890 στο Πρωτάθλημα Βαυαρίας.

Το 1887 συμμετείχε στο Hauptturnier 1 του 5^ου Συνεδρίου της Γερμανικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, στη Φρανκφούρτη. Τερμάτισε στην 4^η θέση, με 5½ β. σε 9 παρτίδες.

Το 1889 με το όνομα Sillibam (αναστροφή του επωνύμου του!) πήρε μέρος στο σκακιστικό τουρνουά του Breslau [σημερινό Βρότσλαβ], της πρωτεύουσας της νότιας Σιλεσίας. Η πόλη αυτή ήταν η γενέτειρα των φημισμένων σκακιστών Ad. Anderssen και Z. Tarrasch. Εκεί ο Μαβίλης αγωνίστηκε εναντίον καλών σκακιστών της εποχής του καθώς και με τον Emm. Lasker (Εμάνουελ Λάσκερ), μελλοντικό Παγκόσμιο Πρωταθλητή!

Την ίδια χρονιά αναδείχθηκε «πρωταθλητής Γερμανίας στη λύση σκακιστικών προβλημάτων» και πήρε βραβείο 20 μάρκων!

Το 1890, στο τουρνουά του 3^ου Βαυαρικού Σκακιστικού Συνεδρίου στο Regensburg (3  – 9 Αυγ.) αγωνίστηκε με το ψευδώνυμο “Greco” (και μάλιστα “Dr. Greco”, αφού είχε τελειώσει πλέον το διδακτορικό του) και -λίγο καιρό πριν επιστρέψει από τη Γερμανία στην Ελλάδα- στέφθηκε πρωταθλητής Βαυαρίας.

Το 1893, ο Μαβίλης εκλέγεται γραμματέας της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας και διατηρεί την ενασχόληση με το σκάκι, όπως συνάγεται από την αλληλογραφία του²⁰.

Την ίδια χρονιά, το περιοδικό Akademisches Monatsheft fur Schach δημοσιεύει στην 1^η σελίδα του ένα βραβευμένο πρόβλημα του Μαβίλη. Στον σχετικό διαγωνισμό, που είχε ολοκληρωθεί το 1889 συμμετείχαν 140 συνθέτες με 337 σκακιστικά προβλήματα!

To 1894-95 κερδίζει διαγωνισμό λύσης προβλημάτων του Σκακιστικού Συλλόγου στο Μόναχο, με έπαθλο… ένα κουτί πούρα!

Το 1905, ο Σκακιστικός Σύλλογος του Μονάχου τον κάλεσε με επιστολή να παρευρεθεί στη γιορτή (την επόμενη χρονιά, 1906) για τα 20χρονα του συλλόγου «και θα ήμαστε υπερήφανοι να λάβουμε δώρο τις ευχές σας ώστε να τις διαβάσουμε πριν τη γιορτή. Αν έλθετε προσωπικά, διανύοντας τόσο μεγάλη απόσταση, η χαρά μας θα ήταν εξαιρετικά μεγάλη!» ²¹

Σε επιστολή του προς τον Σπύρο Θεοτόκη, αδελφό του φίλου του Κων/νου, το 1909, γράφει ότι «παίζει ξανά σκάκι» με τον Νομάρχη Κέρκυρας ποιητή Ναθαναήλ Δομενεγίνη ²² .

Ποιητής ή σκακιστής?

Το σονέτο είναι ναός ερμητικά κλειστός σαν μια παρτίδα σκάκι ή, ακριβέστερα, σαν ένα σκακιστικό πρόβλημα. Οι σκακιστικές παρτίδες του Μαβίλη περιέχουν ανοιχτό παιχνίδι και σκακιστικές θυσίες, τα δε σκακιστικά προβλήματα που συνέθεσε στη Γερμανία χαρακτηρίζονται από αυστηρότητα κατασκευής και εσωτερική ομορφιά. Στο σονέτο, όπως και στο σκακιστικό πρόβλημα, συναντάμε: α) θεμελιώδεις κανόνες, β) οριακές καταστάσεις που αποκαλύπτουν πρωτοτυπία και ομορφιά, γ) λεπτοδουλειά και τεχνική.

Ο Μαβίλης ήθελε να τον αποκαλούν «σκακιστή», γιατί ήταν από τους πρωτοπόρους στο πεδίο αυτό. Αφιέρωσε πολύ χρόνο στο χόμπυ του, σε μια εποχή που η Ευρώπη δεν διέθετε πολλούς οργανωμένους σκακιστικούς συλλόγους. Συνέθεσε σκακιστικά προβλήματα, έπαιξε με πολλούς διακεκριμένους σκακιστές της εποχής του, απέκτησε καλούς φίλους  (στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) χάρη στο σκάκι. Στην κορύφωση της μακροχρόνιας παρουσίας του στο γερμανικό σκάκι, ανακηρύχθηκε πρωταθλητής Βαυαρίας το 1890. Επιπροσθέτως, πήρε υλικά βραβεία από το σκάκι, ενώ από την ποίηση δεν είχε ποτέ υλικές απολαβές. Υπάρχουν στιγμές που, λόγω της σεμνότητάς του και της συναίσθησης ότι υπήρχαν πολλοί παλαιότεροι και καλύτεροι ποιητές από αυτόν, αισθανόταν αμηχανία όταν τον αποκαλούσαν «ποιητή»!²³

Παραπομπές

¹³ Bell’s Life in London and Sporting Chronicle, 1842

¹⁴ Διον. Καλογερόπουλος, «Επτανησιακά Σημειώματα», 1930

 ¹⁵ Ο Πολυλάς ήταν υποστηρικτής της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα. Το 1862 ίδρυσε τον πολιτικό σύλλογο «Αναγέννησις» και εξέδιδε ομώνυμη εφημερίδα. Από το 1869 ως το 1879 εξελέγη τέσσερις φορές βουλευτής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με τη ριζοσπαστική παράταξη του Χαρ. Τρικούπη «Πέμπτο Κόμμα», που θεωρείται το πρώτο κόμμα αρχών στην ελληνική πολιτική ιστορία. Ο νέος πολιτικός σχηματισμός προωθούσε τον αστικό εκσυγχρονισμό της χώρας.

¹⁶ Ιάκ. Πολυλά «Άπαντα» (επιμ. Γ. Βαλέτας, συμπλ. έκδ., εκδ. Νίκας), Αθήνα 1951.

¹⁷ Rol. Hibon, «Ανέκδοτα ιταλικά γράμματα του ποιητή Λορ. Μαβίλη από την εποχή της φοιτητικής ζωής», Νέα Εστία, τχ. 934 και 936, 1966.

¹⁸ Γ. Δροσίνης, Ο Γ. Νάζος και το Ωδείον Αθηνών, Αθήνα 1936, σελ. 29 & 58.

¹⁹ Nuova Rivista degli Scacchi, 1898, σ. 173

²⁰ Εστία, τχ 12 (1893), σ. 192

²¹ Αρχείο Μαβίλη, τεκμήριο ARC – 2006 – 22284

²²  Φαίδων Μπουμπουλίδης, «Ανέκδοτοι επιστολαί του Λορ. Μαβίλη προς τον Σπ. Θεοτόκην», Παρνασσός, τόμος Β’ (1960), σ. 312.

²³ Σκλαβούνος Παν., Οι άγνωστες εποχές του ελληνικού σκακιού, εκδ. Οσελότος, Αθήνα 2017

Ας δούμε και μια από τις πιο γνωστές παρτίδες του Μαβίλη: 

Λορ. Μαβίλης – Sauer
Breslau, 1889
Γκαμπί του Βασιλιά [C30]

1.ε4 ε5 2.ζ4 Αγ5 3.ζxε5? [καλύτερο το 3.Ιζ3]

3…Βθ4+ 4.η3 [όχι 4.Ρε2?? , λόγω του 4…Βxε4#]

4…Βxε4+ 5.Βε2 Βxθ1 6.Ιζ3 Αη1 [προτιμότερο ήταν το 6…Ιγ6]

7.δ4 Αxθ2 8.Ιxθ2 Βη1 [Τα μαύρα δεν ήταν υποχρεωμένα να θυσιάσουν τον αξιωματικό τους, προκειμένου να απελευθερώσουν τη βασίλισσα! Τώρα τα λευκά έχουν καλό αντάλλαγμα για τη διαφορά (έχουν ελαφρό κομμάτι έναντι πύργου)]

9.Αζ4 Βxδ4 10.Ιγ3 Ιε7 11.Ιζ3 Ββ4 12.0–0–0 γ6? [αδυνατίζει το τετράγωνο δ6 και το στερεί από τον Ιβ8. Καλύτερο ήταν το 12…Ια6, με αμφίρροπο παιχνίδι]

13.ε6!? [Ενδιαφέρον ήταν το 13.Ιε4, με πρωτοβουλία]

13…δxε6 14.Αδ6 [ 14.Ιε4 0–0 15.Αδ6, έδινε κερδισμένο παιχνίδι στα λευκά]

14…Βη4 15.Πδ4 Βθ5 16.η4 Βη6 17.Ιε5 Βη5+ 18.Ρβ1 ζ5 19.Ιζ3 [ισχυρό ήταν και το 19.Αxβ8 , με ιδέα 19…Πxβ8 20.Πδ8+! Ρxδ8 21.Ιζ7+ και 22.Ιxη5, με νικηφόρα θέση]

19…Βη6 20.Βδ2 [Κι’εδώ τα λευκά είχαν εύκολη νίκη με 20.Αxε7 Ρxε7 21.Ιθ4 Βζ7 22.Ιxζ5+]

20…Ιδ7 21.Αα3 Πζ8? [τελευταίο λάθος, έπρεπε 21…ζxη4, με καλές τύχες για τα μαύρα]

 

22.Πxδ7! και τα μαύρα εγκατέλειψαν [22…Αxδ7 23.Ιε5, με ισχυρή διπλή απειλή]

                                                                                          1 – 0 [Σχόλια: Σπ. Ιλ.]

…και το πιο φημισμένο σκακιστικό του πρόβλημα:

# σε 3 – Λορ. Μαβίλης
Akademisches Monatsheft fur Schach, 1893

Παίζουν τα λευκά και κάνουν ματ σε τρεις κινήσεις

 Το πρόβλημα αυτό πρωτο-δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1893 στο περιοδικό Akademisches Monatsheft fur Schach και αναδημοσιεύθηκε στα «Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά», τ. 8, τον Μάρτιο 1971. Είναι ορθόδοξο τριάρι, με κυρίαρχη τη λευκή βασίλισσα, είτε με την παρουσία της είτε με τη θυσία της.

Η λύση:

1.Βθ1! [(απειλεί 2.Βxθ8+ Πη7 3.Βxη7# , αλλά και 2.Βα1+ Πγ3 3.Βη1#)]

1…Πη7 (φαινομενικά αντιμετωπίζει και τις δυο απειλές, αλλά…)

2.Βxδ5+!! (θεαματική θυσία βασίλισσας, τώρα που ο ένας πύργος δεν ελέγχει πια το τετράγωνο d5)

2…Ρxδ5 [ή 2…Πxδ5 3.Πγ4# ή 2…Ργ3 3.Βε5# (ο Πγ5 είναι «καρφωμένος» στη -γ στήλη)]

3.Πδ6#

Δευτερεύουσες βαριάντες (που επιβεβαιώνουν την απειλή)

1…β3 2.Βxθ8+ Πη7 3.Βxη7#, 1…Αζ6 2.Βα1+ Πγ3 3.Βη1#]

(θυμίζουμε ότι με # συμβολίζεται το ματ)

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Άγρας Τέλλος, «Τρία σονέττα του Μαβίλη», Ιόνιος Ανθολογία 120, 3/1938, σ.17-27 (τώρα και στον τόμο Τέλλος Άγρας, Κριτικά· Δεύτερος τόμος· Ποιητικά πρόσωπα και κείμενα· Φιλολογική Επιμέλεια Κώστας Στεργιόπουλος, σ.60-71. Αθήνα, Ερμής, 1981).
• Αλιμπέρτης Σ., «Λορέντζος Μαβίλης», Νουμάς, 29/12/1912, αρ.496.
• Αλισανδράτος Γιώργος Γ., Η ‘Λήθη’ του Μαβίλη• Φιλολογικά σημειώματα. Ρέθυμνο, ανάτυπο από το Αφιέρωμα στο Νίκο Σβορώνο, τόμος δεύτερος, 1986.
• Ανδρεάδης Ανδρ. Μιχ., «Λαυρέντιος Μαβίλης· Βιογραφικόν σημείωμα», Παναθήναια25, ετ.ΙΓ΄, 15-31/12/1912.
• Βέης Μ., Αφιέρωμα εις Λορέντζον Μαβίλην. 1969.
• Γριτσόπουλος Τάσος, «Η Ελιά του Λορέντζου Μαβίλη», Πλάτων21 (1969) σ.275 – 280.
• Δενδρινού Ειρήνη, «Λορέντσος Μαβίλης», Η Κερκυραϊκή Σχολή, σ.13-24. Κέρκυρα, 1953.
• Δεντρινού Ε.Γ., «Μαβίλης Λορέντζος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια16. Αθήνα, Πυρσός, 1931.
• “Ελληνική Ανθολογημένη Ποίηση”, Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδόσεις “Ινστιτούτο Διαδόσεως Ελληνικού Βιβλίου”, Αθήνα, 1980
• Ζακυνθηνός Δ., «Λορέντζος Μαβίλης», Ελληνικά Γράμματα, 21/2/1928.
• Ζαρογιάννης Ι.Χ., Το τοπίο στην ποίηση του Μαβίλη. Αθήνα, 1994.
• Ζώρας Γ.Θ. – Βελούδης Γ., Οι σπουδές του Μαβίλη στη Γερμανία. Αθήνα,1964.
• Καραντώνης Αντρέας, «Λορέντζος Μαβίλης», Φυσιογνωμίες· Τόμος πρώτος, σ.72-81. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Μαντουβάλου Μαρία, «Λορέντζος Μαβίλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας9. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Μαντουβάλου Μαρία, Λορέντζος Μαβίλης τομ. 1-2. Αθήνα, 1969.
• Μαντουβάλου Μαρία, Αλληλογραφία Μαβίλη – Brighenti. 1968.
• Μαντουβάλου Μαρία, Ανέκδοτος αλληλογραφία Πολυλά – Μαβίλη. 1969.
• Μελάς Σπύρος, «Λορέντσος Μαβίλης», Νεοελληνική Λογοτεχνία, σ.232-239. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Μπουμπουλίδης Φαίδων, Λορέντζος Μαβίλης · 1860-1912. Αθήνα, 1954.
• Παλαμάς Κωστής, «Ο ηρωισμός του Μαβίλη · 1. Ο ποιητής. 2. Η επέτειος», Άπαντα Κωστή Παλαμά10. Αθήνα, Μπίρης, 1966.
• Πανταζόπουλος Ηλίας, «Λορέντζος Μαβίλης», Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1933.
• Παπαδοπούλου Ελένη Ι., «Οι γλωσσικές αντιλήψεις του Λορέντζου Μαβίλη», Νέα Εστία140, 15/11/1995, ετ.Ο΄, αρ.1665, σ.1488-1497 (και σε ανάτυπο, Αθήνα, 1996).
• Παπαϊωάννου Μιχάλης Μ., «Λορέντζος Μαβίλης», Η Ελληνική Ποίηση. Αθήνα, Σοκόλης, 1980.
• Παπαντωνίου Ζαχαρίας, «Λαυρέντιος Μαβίλης», Παναθήναια25, ετ.ΙΓ΄, 15-31/1/1913, σ.124-127.
• Παράσχος Κλέων, «Λ.Μαβίλη: Τα Σονέττα, με εισαγωγή και σχόλια Γερασ.Σπαταλά», Νέα Εστία17, ετ.Θ΄, 1η/7/1935, αρ.205, σ.644-645.
• Παράσχος Κλέων, «Λορέντζος Μαβίλης», Μορφές και ιδέες, σ.209-214. Αθήνα, 1938.
• Πασαγιάννης Κ., «Από τη ζωή του Λορέντζου Μαβίλη», Γράμματα2 (Αλεξάνδρεια), 1913, σ.11-72.
• Πασαγιάννης Κώστας, Μαβίλης· Ομιλία του Κώστα Πασαγιάννη για το Λορέντζο Μαβίλη, στο μνημόσυνο που έκαμε ο ‘Εκπαιδευτικός Όμιλος’ για τον ποιητή στα ‘Διονύσια’ στις 28 του Νοέμβρη του 1917. Αθήνα, [1917].
• Σακελλαριάδης Γ., Ο Μαβίλης, ένας κριτικός του κι η Ακαδημία Αθηνών. Αθήνα, 1957.
• Σακελλαριάδης Γεώργιος Χρ., «Η γλώσσα των σονέτων του Λορέντζου Μαβίλη», Παρνασσός 18, 1976, σ.47-68.
• Σκλαβούνος Παν., Οι άγνωστες εποχές του ελληνικού σκακιού, εκδ. Οσελότος, Αθήνα 2017
• Σπαταλάς Γερ., Τα Σονέτα του Λορέντζου Μαβίλη (εισαγωγή – σχόλια στην έκδοση). Αθήνα, 1944.
• Τωμαδάκης Νικόλαος Β., Τα σονέττα του Μαβίλη (Γερασίμου εγκώμιο). Χανιά, ανάτυπο από το Νεοελληνικό Αρχείο, 1935.
• Ekdawi Sarah, «Η σκιά του Μαβίλη: Μια άποψη για τη σχέση Μαβίλη – Σικελιανού», 12 (Λευκωσία), Καλοκαίρι 1992, σ.413 – 420.

Αφιερώματα περιοδικών

• Νουμάς 496, ετ.10, 15/12/1912.
• Παναθήναια, 15-31/12/1912.
• Γράμματα 13-14 (Αλεξάνδρεια), ετ.Β΄, 4/1913.
• Νέα Εστία 68, ετ.ΛΔ΄,Χριστούγεννα 1960, αρ.803.
• Νέα Εστία ΚΔ΄, 1η Δεκεμβρίου 1940, αρ.335.
• Ιόνιος Ανθολογία 120, ετ.12, 3/1938.
• Ελληνική Δημιουργία, 15/11/1951.
• Κερκυραϊκά Χρονικά 8, 1960.
• Πόρφυρας 91 (Κέρκυρα), 7-9/1999, σ.116-117.
• “Λορέντζος Μαβίλης”, άρθρο του Φ. Μαστιχιάδη, περιοδικό “Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά”, τεύχος 8, Μάρτιος 1971, σελ. 80
• “Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία”, ΒΙΠΕΡ #100, εκδόσεις “Πάπυρος ΠΡΕΣΣ”, Αθήναι, 1971

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Νούτσος Παναγιώτης, “O Λ. Mαβίλης ως συνοδοιπόρος των ‘Kοινωνιολόγων’ “, O Πολίτης, αρ. 44 (5-12-1997), 37-41
Hibon, Roland, «Ἀνέκδοτα ἔργα τοῦ Μαβίλη » , Ἠπειρωτικὴ Ἑστία, 17, 200 (1968), σσ. 537-546

Εργογραφία

(πρώτες δημοσιεύσεις και εκδόσεις)

Ι. Ποίηση

• Τα έργα του Λορέντζου Μαβίλη. Αλεξάνδρεια, εκδ. περ. Γράμματα, 1915 (επιμέλεια Ειρήνη Δεντρινού- Κων/νος Θεοτόκης).
• Τα Σονέτα· Με εισαγωγή και σχόλια του Γερασ. Σπαταλά . Αθήνα, Δικαίος, 1935 ( και έκδοση δεύτερη, συμπληρωμένη, Αθήνα, Δημητράκος, χ.χ.).
• Μαβίλη Άπαντα (εισαγωγή, σχόλια και επιμέλεια Μιχ. Περάνθη). Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Νίκα, 1960.
• Άπαντα (βιογραφικό, εισαγωγή, λεξιλόγιο από τον Π.Θ. Ηλιάδη). Αθήνα,1967.
• Τα ποιήματα. Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1990.

ΙΙ. Μεταφράσεις

• Νάλας και Νταμαγιάντη· Επεισόδιο του Μαχαμπχαράτα· Μεταφρασμένο από το Λορέντζο Μαβίλη και τον Κων/νο Θεοτόκη. Αλεξάνδρεια, τυπ. Κασιμάτη – Ιωνά, 1914 (και σύγχρονη, επιμελημένη, έκδοση, Αθήνα, τυπ. κείμενα, 1983).

Άλλες πηγές

• Εθνική Βιβλιοθήκη
• Βιβλιοθήκη της Βουλής
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
• http://www.ekebi.gr
• http://kepeme.blogspot.gr
• Δημητρίου Χατζόπουλου, Οι Γαριβαλδινοί και η μάχη του Δρίσκου, 1914.
• https://epirusonline.gr/afieromata/driskos-i-mpizani/
• Ένωση Μακεδόνων Κέρκυρας, https://maccunion.wordpress.com