Το χαϊκού[1] είναι μία αυστηρή φόρμα που όμως ενδείκνυται για πειραματισμούς• αν και τυπικά στην πρωταρχική του μορφή είναι η φυσική εικόνα της στιγμής, σταδιακά εξελίχθηκε σε ένα παιχνίδισμα της γλώσσας προσαρμοσμένο στις ανάγκες του κάθε ποιητή. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι δημιουργοί έχουν πειραματιστεί με την παραδοσιακή γιαπωνέζικη λυρική φόρμα
Βέβαια, δεν είναι λίγοι εκείνοι που επικρίνουν τον πειραματισμό και τον εξελληνισμό του, την προσαρμογή του στην ελληνική ποιητική εξέλιξη. Η δεκαεπτασύλλαβη φόρμα του αποτελεί ίσως τον ορισμό της βραχυλογίας και των αυστηρών πλαισίων. Αυτή η απλή αλλά πολύ απαιτητική φόρμα, εκείνο που πρωτίστως υποβάλλει στους αποδέκτες και στους ίδιους τους δημιουργούς του, είναι η άσκηση στην πυκνότητα του λόγου και η λιτότητα της έκφρασης μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια..
Για αυτό ακριβώς ενδείκνυται για γλωσσικούς πειραματισμούς. Μέσα σε δέκα εφτά συλλαβές ο δημιουργός συλλαμβάνει εικόνες, εκφέρει κρίσεις και καυτηριάζει. Και η ολιγόλεκτη έκφραση αναδεικνύει ακόμη περισσότερο το συναισθηματικό περιεχόμενο που αιχμαλωτίζει ο ποιητής. Μόνο η ηλεκτρονική βάση του biblionet από το 2005 έχει καταγεγραμμένες τουλάχιστον 60 συλλογές χαϊκού. Άλλωστε, αποτελεί μία ελευθερόστιχη φόρμα που ξεχωρίζει για το ευθύβολο ύφος της.

Αυτά ακριβώς τα πλεονεκτήματα αξιοποιεί και ο Χάρης Μελιτάς («ποτάμι κόκκινο», Μαδραγόρας, 2013) με το καυστικό ύφος που τον διακρίνει. Εξάλλου, ο Χάρης Μελιτάς ξεχωρίζει για το βραχύλογο και ιδιαιτέρως σκωπτικό του ύφος προκαλώντας τον αναγνώστη να σκεφτεί και να συν-αισθανθεί μαζί του όσα πληγώνουν την κοινωνία και τον δημιουργό.
Ο Μελιτάς παραβιάζει τους φυσιολατρικούς κι εικονοπλαστικούς κανόνες της φόρμας και αδιαπραγμάτευτα συνεχίζει [2] να διατρανώνει το ποιητικό του δικαίωμα στο σαρκασμό και την έκφραση των δικών του υπαρξιακών ανησυχιών (ασφάλεια ζωής, σαφάρι, Ιαβέρης, ενέδρα, θέατρο σκιών).
Και ακριβώς αυτό που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη/ακροατή είναι η δηκτική του διάθεση απέναντι σε κοινωνικά φαινόμενα (εν πλω, δέλεαρ, μοιρολόι, casus belli, απολογισμός) και οι γλωσσικοί πειραματισμοί του (καρμπόν, αιθρία, λαβύρινθος, keep waliking, δέλεαρ, σιωπηλός μάρτυς, βιτρίνα, ζήτημα χρόνου). Με ειλικρίνεια απομακρύνεται αδιάφορος από το “ορθόδοξο” ύφος του είδους• έρχεται αντιμέτωπος με τον ίδιο του τον εαυτό, με την ποίηση και τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού (παραμορφωτικοί φακοί, μετανάστης, μαγικό φίλτρο, ανάμεσα σε δύο ποιήματα)• σαρκάζει και αυτασαρκάζεται• μιλά για την πολιτική (νέο κύμα, συσκότιση, boomerang, τα λάβαρα, οι κηδεμόνες, κούρσα επιβίωσης).
Η ποίηση όμως του Μελιτά, παρά το βραχυλογικό του ύφος, δεν είναι δυσνόητη ούτε κρυπτική. Κινείται στα χαρακτηριστικά της προφορικότητας και υπερέχει ακριβώς λόγω της ζωντάνιας και της φυσικότητάς της. Η αποφθεγματική του διατύπωση χαρακτηρίζεται από μία λανθάνουσα λυρική προσέγγιση που κάνει ακόμα πιο εύληπτο το μήνυμα αφήνοντας ένα “αγενές” μειδίαμα στα χείλη του αναγνώστη μα γεμίζοντάς τον με συναισθήματα.

Η ποιητική πορεία του Μελιτά καταδεικνύει ότι η δημιουργός δεν αποζητά την ψυχική εκτόνωση ούτε την φίλαυτη αυτοαναφορική στιχουργική καταγραφή. Παρατηρεί την κοινωνία και καταγράφει όσα των ενοχλούν, όσα τον πονούν με μία αφοπλιστική ειλικρίνεια. Πειραματίζεται και υιοθετεί εκφραστικές οδούς υπηρετώντας την ποίηση σε ένα αέναο παιχνίδι αναζητήσεων με το στίχο δίνοντας την πρέπουσα σημασία στο συναίσθημα χωρίς να υποβιβάζει το μήνυμα. Η ποιητική του κινείται μεταξύ σαρκασμού και δραματικού, πηγαίου πόνου και αγανάκτησης. Συναισθήματα που ακριβώς εκφράζουν την εποχή μας. Η λακωνικότητα ενισχύει το αναβλύζον συναίσθημα αναιρώντας κάθε ερμητικότητα, όπως επιβάλλει η φιλοσοφία του χαϊκού.

Δήμος Χλωπτσιούδης

[1] Ιαπωνική λυρική μορφή ποιήματος με μόλις δεκαεπτά συλλαβές και κατά παράδοση φυσιολατρικό ή φυσιοκρατικό χαρακτήρα. Στην Ιαπωνία γράφονται σε μία ή τρεις γραμμές ενώ στη Δυτική του “εκδοχή” σε τρεις γραμμές/στίχους των πέντε – επτά – πέντε συλλαβών).

[2]:  Σημειώνουμε ότι τούτη είναι η τέταρτη συλλογή από χαϊκού του Χάρη Μελιτά.