Η κριτική για δεκαετίες δεν αντιμετώπιζε την κυπριακή ποίηση ως ισότιμη. Οι σχετικές μελέτες ήταν υπερβολικά λίγες και μόνο τα τελευταία χρόνια -δειλά, είναι η αλήθεια, προς το παρόν- στράφηκαν προς την λογοτεχνική παραγωγή της Μεγαλονήσου^[1]. Και δεν αποτελεί υπερβολή η θέση ότι μεγάλο μέρος της κυπριακής λογοτεχνίας σφραγίζεται από τις μακρόχρονες πολιτικές περιπέτειες της Μεγαλονήσου με έναν πολιτικό κι εθνικό χαρακτήρα.

Ωστόσο, όπως σημειώναμε και παλαιότερα, η σύγχρονη κυπριακή ποίηση, με χρονική απόσταση από τα τραγικά συμβάντα της εισβολής, της διχοτόμησης και την εμπειρία των προηγούμενων διακοινοτικών συγκρούσεων, καλλιέργησαν την ποίηση -ως απόρροια της ειρήνευσης- με μία άλλη οπτική. Οι νεώτεροι λογοτέχνες πλησίασαν και παρακολούθησαν την ελλαδική λογοτεχνική παραγωγή διαμορφώνοντας για πρώτη φορά μία εθνική ελληνική ποίηση^[2]. Κύπριοι ποιητές συνδέονται άμεσα με την Ελλάδα παρακολουθώντας εκδοτικές δραστηριότητες και συμμετέχοντας σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις και δράσεις, ενισχύοντας συνεχώς τον ισχυρό δεσμό και εμπλουτίζοντας τελικά την ίδια την ποίηση και την τέχνη.

Η ποίηση της Ελένης Αρτεμίου – Φωτιάδου, «Φωνήεντα σε περίπτερο» (Μανδραγόρας, 2016), είναι υπαρξιακή με έντονο το κοινωνικό στοιχείο ως δομικό συστατικό. Ωστόσο, ξεφεύγει από την εσωτερική ανάγκη και την απελευθέρωση από τις λέξεις και συνδέεται με το κοινωνικό περιβάλλον. Πλήθος κοινωνικών παραστάσεων λειτουργούν ως οπλισμός για την οικοδόμηση μιας υπαρξιακής ποιητικής μακριά από το στενό ατομικιστικό πλαίσιο παλαιότερων γενεών.

Αν και παραμένει μία ενδοσκοπική ποίηση εντούτοις περιορίζεται από τις κοινωνικές προβολές και την πλούσια εκφραστική της, ισορροπώντας συναισθηματικά ανάμεσα στην προσωπική αγωνία και την κοινωνική απογοήτευση μέσα σε χώρους γεμάτους φως, χρώματα κίνηση και ήχο.

Η έκφρασή της ισορροπεί σε ένα αραχνοειδές πλέγμα μεταξύ προφορικότητας και εμπλουτισμένης λιτότητας ενισχυμένης με σουρεαλιστικά στοιχεία και λογοτεχνικά σχήματα. Διόλου τυχαία και η επιλογή του λεξιλογίου, που αποκαλύπτει έναν συνεχή αγώνα στιχουργικής επεξεργασίας και γλωσσικής καινοτομίας. Η μουσικότητα του στίχου και ο ρυθμός οδηγούν τον αναγνώστη/ακροατή χωρίς να τον πιέζουν, αλλά αφήνοντάς τον ελεύθερο να συναισθανθεί.

Η εκφραστική της Αρτεμίου-Φωτιάδου θεμελιώνεται σε μια πολύπλευρη γλώσσα, συμβάλλοντας στη διαρροή του συναισθήματος και στον έλεγχο της έντασης των συνθέσεων. Παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις και αντιθέσεις πλαισιώνουν ενεργητικά τις κοινωνικές παραστάσεις που εισάγει στην ποίησή της και τη ρομαντική διάθεσή της. Δυναμικές γλωσσικά μεταφορές με βάση ασυνήθιστους -ετερόπτωτους ή επιθετικούς- προσδιορισμούς ξαφνιάζουν τον αναγνώστη/ακροατή με την πολυδιάστατη γλώσσα της ποιήτριας· τον συναρπάζουν με τον ποιητικό πλούτο και την εφευρετικότητά της.

Οι μετωνυμίες και οι μεταφορικοί προσδιορισμοί όμως δε στέκουν απλά δίπλα στο προσηγορικό ουσιαστικό ως μία ιδιότητα. Συχνά το χρωματίζουν συνειρμικά με τη μόνιμη χρωματική ιδιότητα της λέξης (πχ το αίμα) ή συναισθηματικά (πχ  χάρτινη κουρτίνα, νεογέννητες χειρονομίες, νύχτες ναυαγισμένες, στάζουνε ζωή κλπ). Παράλληλα, συμβάλλουν εικονοπλαστικά πλουταίνοντας τον ήδη δαψιλή καμβά της.

Άλλωστε, η εικαστική της Αρτεμίου-Φωτιάδου δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Πλούσιες εικόνες ζωντανεύουν στο καναβάτσο της· εικόνες γεμάτες κίνηση και ήχο. Συχνά ο ποιητικός χώρος είναι πλήρης ανθρώπων.

Αν και συνήθως η πρωτοενική εξομολογητική έκφραση σκηνογραφικά περιορίζεται σε κλειστούς η περιορισμένης έκτασης χώρους και σκηνοθετικά αποδίδεται με λίγα πρόσωπα, στην περίπτωση της Αρτεμίου-Φωτιάδου η ενσωμάτωση κοινωνικών παραστάσεων μεταμορφώνει την περιοχή. Έτσι, το ενικό πρόσωπο συνειρμικά γίνεται μέρος του κοινωνικού συνόλου και του περιβάλλοντος εγκαταλείποντας την ποιητική ατομικότητα προηγούμενων δεκαετιών. Ταυτόχρονα όμως το α’ ενικό γραμματικό πρόσωπο μεταμορφώνεται σε ένα συλλογικό υποκείμενο εκφράζοντας το γενικότερο συναίσθημα και βασικές κοινές μας αγωνίες και αξίες.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ποιητικής της Αρτεμίου-Φωτιάδου –πέρα από την εικαστική– είναι η ευρηματική αξιοποίηση μίας ιδέας με παραμυθική διάσταση. Μία ανατρεπτική ιδέα αναπτύσσεται σε όλο το ποίημα καθιστώντας τελικά όλη τη σύνθεση μία τεράστια μεταφορά (ένας χάρτης γίνεται ερωτικό σύμβολο, μία ομπρέλα σύνδεσμος χορού κι αγάπης). Το δε αφηγηματικό ύφος μετατρέπει τα ποιήματά της σε μικρές ιστορίες μυθικές έμπνευσης.

Η βραβευμένη –σε Ελλάδα, Κύπρο και Γερμανία– ποιήτρια διαθέτει μία από τις πιο δημιουργικές λογοτεχνικές φωνές της σύγχρονης κυπριακής ποίησης. Πολυγραφότατη και με συνεχή επεξεργασία της γλώσσας και του στίχου εκφράζει μία εσωτερική φωνή υπομονής απέναντι στ’ ανθρώπινα βάσανα· μία φωνή πλούσια σε συναισθήματα, φέρνοντας το πρόσωπο στο επίκεντρο της κοινωνίας.

Δήμος Χλωπτσιούδης

[1] Και βέβαια, δε λείπουν οι διαμαρτυρίες από λίγους μελετητές πως διατρανώνουν πως η κυπριακή ποίηση αντιμετωπίζεται σαν “φτωχός συγγενής” ή σαν ξένο σώμα. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στα σχολικά εγχειρίδια (που φέρνουν το άτομο πρώτη φορά σε επαφή με τη λογοτεχνία) σπάνια συμπεριλαμβάνεται κάποιος Κύπριος ποιητής.

[2] Εθνική ποίηση βεβαίως δε σημαίνει και ταυτόσημη γεωγραφικά οπτική. Η κυπριακή ποίηση, μέσα από την ιστορική της εξέλιξη, διατηρεί τα τοπικά της χαρακτηριστικά εμπλουτίζοντας την ελληνική ποίηση.

Η διχοτόμηση, εκτός από γεωγραφική και πληθυσμιακή, είχε σαν συνέπεια και την περαιτέρω σύνδεση της κυπριακής λογοτεχνίας με την ελληνική, αφήνοντας σε απόσταση του όραμα των τουρκοκύπριων ποιητών για μία κοσμοπολίτικη αυτόνομη Κυπριακή Λογοτεχνία. Άλλωστε, δεν είναι υπερβολή να σημειώσουμε ότι οι Τουρκοκύπριοι ποιητές είναι, θα λέγαμε, παντελώς άγνωστοι στο ελλαδικό κοινό (βλ. και παλαιότερη κριτική μας στο Μεχμέτ Γιασίν).